ҔЮеЮҕ әвгЯжгпіліҗ пЮржты Н. Келімбесов едгйбі вәрір әвгЯжгпі

деЯексеЯ жазълған. БабъЯ Ҳзінің әкері ОмаЯ Цейфсъң АЯър Ҳзені бойъндағъ біЯ 
чайҕаръ жайънда айса келіп, “АЯър Ҳзенінен Ҳсіп, ОмаЯ Цейф ҲзбексеЯді сар
-
салҕан есіп 
жеңді, олаЯдан сҰсҕъндаЯ мен малдаЯдъ саЯсъп алъп, бҰЯънғъ иелеЯіне ҕайсаЯъп беЯді” 
деп жазадъ.
Рол кезде ҕъпчаҕ даларън мекен ескен сүЯлі фалъҕсаЯдъң ежелгі саЯифън, әдес
-
ғҰЯпън, 
ралс
-
ранарън, діни ҰғъмдаЯън с. б. рҲз еседі.
“БабъЯ
-
намеде” ҕазаҕсъң алғачҕъ фандаЯъ Жәнібек, үч жүз мъңға жтъҕ ассъ әркеЯі 
болған ҕазаҕ фанъ Ҕаръм, Ұлъ жүздің Жесіртдағъ дтлас сайпарънан чъҕҕан саЯифчъ
-
ғалъм әЯі аҕън МҰфаммед ФайдаЯ Дтласи, жалайъЯ Ятънан чъҕҕан аҕън Фарен Әли, с. 
б. жҲніндегі наҕсъ саЯифи деЯексеЯ беЯілген. Ҕазаҕ елінің ҕъпчаҕ, дтлас, жалайъЯ, 
аЯғън Ятънан чъғъп, кезінде ҕолбаръ, ерік ағаръ, Ұлъ бек риьҕсъ жоғаЯъ латазъмдъ 
ҕъзмес асҕаЯған жиъЯма чаҕсъ ҕоғам ҕайЯаскеЯіне БабъЯ Ҳзінче мінездеме беЯеді.
Міне, оръ пікіЯімізді дәлелдет үчін “БабъЯ
-
намеден” біЯнече мърал келсіЯейік. БабъЯ Ҳз 
чъғаЯмарънда Жүнір фаннъң рҰлт ҕъзъ РҰлсан НигаЯ фанъм стЯалъ айса келіп, онъ 
Әдік РҰлсан Ҳлген роң “ҕазаҕ Ұлърънъң фанъ Ҕаръм фан алдъ... Ҕазаҕ фандаЯъ мен 
рҰлсандаЯънъң біЯде
-
біЯеті бҰл Ұлърсъ Ҕаръм фандай нъғайсҕан емер. Онъң әркеЯінде 
үч жүз мъңға жтъҕ адам болдъ” дейді.
Рондай
-
аҕ БабъЯ Ҳзінің стған белері, ҕазаҕсъң белгілі саЯифчъ
-
ғалъмъ Мүфаммед 
ФайдаЯ Дтласи стЯалъ да пікіЯ айсадъ: “ФайдаЯдъң әкерін ҲзбексеЯ ҲлсіЯген роң, ол 
менің ҕаЯамағъма келіп үч
-
сҲЯс жъл сҰЯдъ. Ҕейін ЯҰҕрас рҰЯап ҔачҕаЯға, фанға кессі... 
ЖҰЯссъң айстъ бойънча, ол енді бҰЯънғъдан байралдъ болъп, дҰЯър жолға сүріпсі. 
Ҕолъ әЯбіЯ ірке епчіл
-
аҕ: жазтға да, ртЯес ралтға да, жебе жаратға да Ұрса. ұлең рҲзге де 
даЯънъ баЯ. Маған жазған Ҳсінічі келген еді: рҲз рапсатъ жаман емер”.
Ал, кезінде ҕарида
-
Ҳлең (маҕсат елең, ода) жазтда алдъна жан ралмаған даЯъндъ аҕън 
Фарен Әли стЯалъ “БабъЯ
-
намеде” мънадай наҕсъ деЯексеЯ баЯ: “Фарен Әли —
жалайъЯ 
еді. Цън асъ ҔҰрайън ЖалайъЯ. БіЯаҕ ол Фарен Әли деген аспен кҲбіЯек мәлім болдъ. 
Әкері Әли ЖалайъЯға БабъЯ мъЯза ҕҰЯмес кҲЯресіп, онъ бек ессі. РоңъЯа ЖәдігеЯ 
МҰфаммед ГеЯассъ
240 
алғанда, Әли ЖалайъЯдан мәЯсебері биік кірі болған емер. Фарен Әли ЖалайъЯ —
Рүлсан 
ҔҰрайън мъЯзанъң ҕүрбегі болдъ. Ол аҕън еді, “Сүуейли” деген бүЯкенчек ассъ 
пайдаландъ. Ол ҕариданъ Ҳсе жаҕръ жазасън, Ҳз дәтіЯінде ҕарида жазт жағънан 
аҕъндаЯдъң кҲремі еді... Бер
-
алсъ жъл менің ҕолъмда болдъ. Маған да ол біЯнече 
жаҕръ ҕаридалаЯ аЯнадъ”.
Міне, ҕазаҕ фалҕънъң асникалъҕ ҕҰЯамъна енген Ят
-
сайпалаЯдан чъғъп, ерімдеЯі XV—
XVI ғаръЯлаЯдағъ чағасай сіліндегі әдебиессе мәчһтЯ болған оръндай чайъЯлаЯ, 
саЯифчълаЯ аз емер. Ҕарида жазтда кезінде алдъна жан ралмаған ЖалайъЯ
Фарен Әли 
жъЯлаЯъ да, кезінде чазиь әлемін дүЯліксіЯген ФайдаЯ Дтласидің “Жиһан
-
наме” дарсанъ 
да ҕазаҕ әдебиесі саЯифънда Ҳзіндік оЯнъ баЯ чъғаЯмалаЯ екені датръз.

Ұлъ Абай, кҲЯнексі чъғърсантчъ
-
ғалъм Цоҕан Тәлифанов және академик
-
жазтчъ 
МүфсаЯ Әтезов кезінде “БабъЯ
-
намені” еЯекче зейін ҕойъп оҕъп, бүл еңбексі ҕазаҕ 
фалҕънъң саЯифъна, еЯсеЯексегі сілі мен әдебиесіне, асногЯауиьръна сікелей ҕасърсъ 
чъғаЯма деп санъғанъ мәлім. ОлаЯ БабъЯ кісабънъң ҕазаҕ фалҕъ саЯифъна ҕасърсъ 
жаҕсаЯън ачъп кҲЯрессі. Рондай
-
аҕ ҲздеЯі де XV—XVI ғаръЯдағъ ҕазаҕ саЯифън, 
әдебиесін рҲз ескенде оръ еңбексің ҰЯъмсал сҰрсаЯънан наҕсъ деЯексеЯ келсіЯіп осъЯдъ.
Абай Ҳзінің “БіЯаз рез ҕазаҕсъң сүбі ҕайдан чъҕҕанъ стЯалъ” деген ҕаЯа рҲзбен 
жазълған еңбегінде: “Белгілі БабъЯ пасчанъң чечерімен біЯ стърҕан екі батъЯъ болған. 
Үлкені Сачкенссе фан болъп, кічірі казаҕсъ билеген. БҰлаЯ Цағасай нәрілінен Жүнір 
фан
-
нъң балалаЯъ болған. Рол ҕазаҕсъ билегенінің асъ Афмес екен. Рол Ҳз таҕъсънда 
ассанърҕа жаЯаЯлъҕ ҕазаҕсан үч жүз әркеЯ чъғаЯъп, үч жүз баръға билесіпсі. ӘЯ 
жүздің фалҕъ әз ънсъмағъменен біЯ стърҕанға ереп болъпсъ. Ҕазаҕсъң “Үч жүздің 
баларъ” дейсҰғънъ —
рол. Афмес фан ҕалмаҕсъ кҲп чатъпсъ, кҲп ҕъЯъпсъ. Ҕалмаҕ 
Яаҕъмръздъғъна ҕаЯай “мънат біЯ алача болдъ ғой” депсі, жан алтчъ болдъ дегеннің 
оЯнъна. Рондъҕсан ол кірі Алача фан асанъпсъ. “БабъЯ
-
намеде” ролай жазълған” дейді.
1 
Ҕазаҕ фалҕънъң азамассъҕ саЯифъна сікелей ҕасърсъ “БабъЯ
-
намедегі” ҕъзъҕсъ 
мәлімессеЯге, әріЯере
1

жүктеу/скачать 22,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: