240
Ескі жырлардың ұйқасуы көбінесе тәртіпсіз болады. Бер-
гілікте шыққан жырларда ғана тәртіп бар.
Қысқа тармақты жаңа өлеңдердің тұтас шумақтылары ұзын
тармақты өлеңдерше ұйқасады да,
жеке шумақтылары иә
ұзын тармақты өлеңдерше, иә кестесінің түріне қарай түстес
тармақтары ғана ұйқасады. М ә с ел е н:
Оюын ойып,
Орындап қойып,
Түр салғандай өрнекке.
Қиыннан қиып,
Қиырдан жиып,
Қарап сөзді термекке.
Еңбекке егіз тіл мен жақ,
Ерінбесең, сөйлеп бақ.
Мұндағы 1-ші, 2-ші тармақ түстес болған соң, бір ұйқасып
тұр. 4-ші, 5-ші тармақ түстес болған соң бір ұйқасып тұр. 7-ші,
8-ші тармақтар түстес болған соң бір ұйқасып тұр. Осы сияқты
ұйқастыру Абайдан кейін шыққан қазақ ақындарының көбінде
бар.
Өлең шығару өнері турасындағы сөзді осымен бітіріп,
ақтығында айтатын сөз мынау:
Жоғарыда айтылған керек
шарттардың бәрін орнына келтіріп шығарған өлең сымға
тартқандай, нағыз мінсіз өлең болып шықпақ. Мұны біздің
қазақ ақындарының көбі, өлең шығару өнерінің ғылымын біл-
мегендіктен, орнына келтіре алмайды. Біреулер өлшеуін келті-
ре алмай, тармақтарын ұзартып, өлеңді төсегіне сыйғыза алмай
сирағын сыртқа шығарып жібереді. Біреулер бунақтарын өлең
табиғаты
тілеген орнына қоя алмай, иә жорғағын бұзып, иә
тіпті өлең сиқын жоғалтып жібереді. Мұның бәрі өлеңнің өлең
болғандағы негіздік түр-тұрпатын бұзып, не күйін кетіргендей,
не өлеңдігін жойғандай, әуезділік жағына кемшілік келтіреді.
Егерде сөз бір жүзді
нәрсе болса, қазақ өлеңдерінің көбі
асыл сөздің табынан шығып қалар еді. Олай болмайтыны
сөздің бір жүзді емес, екі жүзді нәрселігі. Сөздің сыны жалғыз
тысында ғана емес, ішінде де бар. Тысқарғы кесте кемшілігін
ішкергі
мағына жақсылығы жуып, көбінесе өлең кестесі
жағындағы кемшіліктерін біліндірмейді,
тесе қарап, тексере
бастағанда болмаса, жоғарыда айтылған кемшіліктердің көбі
жай қарағанда сезілмей өтеді.