Қaзaқ тiлiнiң Өзектi мәселелерi qazaq tiliniñ Özekti mäseleleri
жүктеу/скачать 1,03 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сембаева Айгүл Ғалиқызы
155 Зерттеудің материалыр ретінде шетелдік, орыс және отандық ғалымдардың нейролингвистикалық ғылыми зерттеулері қарастырылды. Нейролингвистика теориялық және практикалық медицинада кеңінен қолданылады неврологиялық немесе психиатриялық патологиялар нәтижесінде пайда болатын ми қызметіндегі әртүрлі өзгерістердің пациенттердің сөйлеу мінез-құлқының ерекшеліктеріне әсерін анықтауға мүмкіндік береді. Адамның танымындағы тілдің рөлі когнитивті нейролингвистиканы зерттеу тақырыбы болып табылады. Когнитивті нейролингвистика білімді жинақтау, сақтау, өңдеу және қолданумен байланысты ми процестеріне сөйлеу функцияларының қатысуына баса назар аударады. Медициналық қолданудан басқа, когнитивті нейролингвистика педагогикалық психология үшін үлкен маңызға ие. Медициналық және педагогикалық мәселелердің үйлесуі олардың танымдық және сөйлеу дамуындағы нормадан ауытқулары бар балаларды тексеру және емдеу кезінде жүреді. Сондай-ақ, когнитивті нейролингвистика жасанды интеллект, ақпараттық технологиялар және танымның жалпы теориясы саласындағы зерттеулерде қолданылады. Нейролингвистика – адамның мінез-құлқы мен, тілі мен ойлау жүйесінің ағзадағы физиологиялық үдерістерге тәуелділігін зерттейтін жалпы психофизиологияның бір тармағы. Соған байланысты аталмыш ғылымның өзіндік зерттеу әдіс-тәсілдері қалыптасқан. Соңғы екі онжылдықта психофизиология эксперименттік зерттеулердің жаңа әдістерінің пайда болу және қарқынды даму кезеңін бастан кешуде. Біріншіден, мұндай әдістер ми құрылымындағы нейрофизиологиялық процестерді дәл локализациялауға мүмкіндік беретін магниттік- резонаторлық томография техникасын қолданумен байланысты. Сонымен қатар, ескі электроэнцефалограмма әдісі қарқынды дамыды. Оны алғаш рет 1928 жылы Ханс Бергер ұсынған. ЭЭГ сигналдарын өңдеудің заманауи компьютерлік технологиялары осы әдісті психофизиологияда қолдануға жаңа көзқараспен қарауға мүмкіндік берді, бұл танымдық іс-әрекеттің тетіктері туралы бұрын қалыптасқан идеяларды айтарлықтай өзгертті. Осылайша нейролингвистика да қазіргі уақытта ғылыми прогрестің алдыңғы қатарында тұрған, тез дамып келе жатқан ғылыми салалардың бірі болып табылады [9,30]. Алайда, біздің зерттеулерімізде байқағанымыздай психофизиология ТАНЫМДЫҚ ТІЛ БІЛІМІ МЕН НЕЙРОЛИНГВИСТИКАНЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ 156 күрделі, толық қалыптаспағанғ ғылыми тұрғыдан толық жүйеленбеген пән болып табылады. Аталмыш ғылым аясында қарастырылатын негізгі ұғым-категориялар, эксперименттерді ұйымдастыру принциптері және теорияны құру ережелері туралы көзқарастар жүйеленіп, бірізге түсе қоймаған. Сондықтан бұл ғылымның теориялық тұғырнаманы қалыптастыру үшін, әртүрлі тәсілдерін салыстыруға бағытталған қосымша әдіснамалық талдаулар жүргізу қажет. Жарты шарлар шынымен функционалды түрде ерекшеленсе де, сөйлеу және сөйлеу емес сигналдарды өңдеу екі жарты шарда бір уақытта жүреді. Сондай-ақ, әр адамның өмір бойы жарты шарлардың бірі басым екендігі туралы идеялар күмән тудырады. Керісінше, кортекстің бір аймағының Үстемдігі сыртқы өмір жағдайларына байланысты өзгеруі мүмкін деп айтуға болады. Сөйлеуді өңдеудегі жарты шардағы үстемдік идеясы гендерлік зерттеулерде қолданылды [10;24]. Ер адамдарда сөйлеу сигналдарын өңдеу көбінесе сол жақ жарты шардың тар локализацияланған құрылымдарында жүретіні көрсетілді, ал әйелдерде екі жарты шар да бұл процеске бірден қатысады. Алайда, мұндай жыныстық айырмашылықтар сөйлеуді ынталандыруды өңдеуде ғана емес, сонымен қатар сөйлеу емес визуалды ынталандыру жағдайында ми динамикасын талдауда да анықталды. Сондықтан, жыныстық айырмашылықтар сөйлеуді қабылдаумен байланысты емес, бірақ ми функцияларының кең спектріне жатады деп болжауға болады. Жақында субкортикалық түзілімдердің сөйлеуді талдаудағы рөлін мұқият зерттеу жүргізілді. Соңғы уақытқа дейін адамдарда субкортикалық құрылымдардың сөйлеу белсенділігін зерттеу бірнеше адамдарға жүргізілген эксперименттердің нәтижелеріне ғана сүйенді және ашық ми операциялары кезінде клиникалық науқастарды бақылау мүмкіндігі де шектеулі болатын. Мұндай зерттеулерде мидың ақаулары мен оларды түзетуге қатысты тұжырымдар жасауға ғылыми негіз бола алмады. Қазіргі таңда миға FMTЗ көмегімен жасалған зерттеулер мен экспериментттердің нәтижесінде нейролингвистика ғылымы пациенттің есте сақтау қабілетін жақсарту, эмоцияларын және сөйлеу процестерін қалпына келтіруге байланысты көптеген жетістіктерге қол жеткізгенін байқаймыз. Сембаева Айгүл Ғалиқызы 157 Қорыта келгенде, когнитивтік нейролингвистика - бұл адамның сөйлеу әрекетінің негізінде жатқан ішкі ми процестерін зерттеумен айналысатын ғылыми пән. Нейролингвистиканың қызығушылық саласына жеке сөздер немесе сөйлемдер сияқты сөйлеуді ынталандыруды тану механизмдерін зерттеу жатады. А. Р. Лурияның мидың сөйлеу және сөйлеу емес функцияларының өзара әрекеттесуі туралы нейропсихологиялық зерттеулерінің нәтижелері нейрокартацияның соңғы әдістерін қолданатын қазіргі авторлардың еңбектерінде жақсы дәлел бола алады. Жалпы алғанда, когнитивті нейролингвистиканың дамуына белсенді көзқарас сонымен бірге таным процесі жүретін әлеуметтік жағдайларды және субъектінің қажеттіліктері мен уәждерімен анықталатын адамның ниеттерін ескереді. Жағдайлар мен мотивтерге байланысты сөйлеуге байланысты ми процестері адамдардың әртүрлі топтарында немесе тіпті бір тақырыпта түбегейлі таң қалдыруы мүмкін. Біздің көзқарасымыз бойынша, нейролингвистикаға байланысты когнитивтік тұжырымдарды одан әрі дамытуға мүмкіндіктер мол. Қазіргі уақытта адам өмірінің ақпараттық-белсенді ортасы компьютерлік техника мен ақпараттық технологияларды енгізумен байланысты жылдам өзгерістерге ұшырауда. Атап айтқанда, танымдық іс-әрекеттің шарттары да, адами қарым-қатынас шарттары да түбегейлі өзгереді. Бұл, әрине, мидың ішкі функцияларын ұйымдастыруға әсер етуі керек. ХХ ғасырдың басында.адам іс-әрекетіндегі өзгерістер қалалар мен өнеркәсіптік өндірістің дамуымен, сондай-ақ сауаттылық пен ғылыми білімнің таралуымен байланысты болды. Біздің ғасырдың басында біз ақпараттық технологияларды, мәдениетаралық халықаралық коммуникациялар мен көші-қонды енгізумен, қазіргі заманғы қоғамдық қажеттіліктерге бағытталған жаңа білім беру жүйелерінің таралуымен байланысты өмірдегі өзгерістерді байқаймыз. Өкінішке орай, мұндай өзгерістер адамның психикалық денсаулығына оң ықпал етіп қана қоймай, теріс әсер етуі де мүмкін. Миға шамадан тыс ақпараттың жинақталуы адамдардың мінез-құлықтарында жағымсыз әсер етуде. оры алудап бар. Қазіргі заманғы ғылым ақпараттық-коммуникациялық ортадағы өзгерістердің салдарын толық болжауға мүмкіндік бермейді. Бұл зерттеушілерден әдіснаманы дамытуға және нейро-когнитивті зерттеулердің белсенді әдістерін жүзеге асыруды талап етеді. Өз ТАНЫМДЫҚ ТІЛ БІЛІМІ МЕН НЕЙРОЛИНГВИСТИКАНЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСЫ 158 кезегінде, белсенді тәсілдер -адам санасының сыры мен құпиясын, мидың қуатын ашуға мүмкіндік береді. Сана құбылысының не екенін анықтауға көптеген талпыныстарға қарамастан, бұл құбылыстың мәнін түсінуге байланысты ғалымдардың пікірі әртүрл, әлі де бірізге түспеген, жүйеленбеген. Біздіңше сана-сезімді жеке адамның өзінің өмірлік тәжірибесін кез- келген бөлігіне өз бетінше бағыттау немесе белгіленген мақсаттарға жету үшін сыртқы шындық объектілеріне назар аудару, бағалау қабілеті ретінде қарастырамыз. Өз кезегінде сана жеке тұлғаның өзін-өзі тануына, дүниені тануына, білім алуына ықпал етеді. Қорытындылай келе, қазіргі когнитивті нейролингвистика әдіснамалық тұрғыдан өзара байланысты біртұтас ғылым емес, керісінше, өз бағытында дамып келе жатқан, өзіндік әдіс-тәсілдері бар өзара байланысты бірнеше ғылыми салалардың жиынтығы. жүктеу/скачать 1,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|