§ 5. Өзге түлгалардын күқыктары мен занды мүдделерін

үшін олардын өтініштері бойынша немесе белгісіз тұлғалар 
күкыктары мен бостандыктарын және заңды мүдделерін корғау 
үпіік сотка талап кою арыздарын бере алады. Дегенмен де зан 
іс-әрекетке кабілетсіз немесе кәмелетке жасы толмаған азамат- 
тың күкыктары мен бостандыктарын және занды мүдделерін 
корғау үшін сотка арыз мүдделі адамнын немесе онын занды 
өкипнін өтіншинсіз берілуі мүмкнщігін аныктайды.
Өзге түлгалардын мүдделерін корғау ұшін бірінші сатыдаты 
сотка жүгіну күкыгы ҚР А ІЖ К-ш н 56-бабында аталган орган 
дар мен түлғалардың бәріне берілген. Азаматтык сот ісінде өзге 
түлгалардың мүдделерін коргау үшін сотка жүгінуге кұкылары 
бар органдарга дербес күзырепері бар органдарды жаткызуга 
болады.
Өзге түлгалардын мүдделерін корғау үшін арыз берген түлға- 
лар барлык іс ж үрпзу күкыктарын пайдалана алады, талап 
коюшынын барлык іс жүргізу міндеттерін орындайды. Бүган тек 
бейбіт келісім жасау мен сот шыгындарын төлеу міндеттері 
жатпайды. Органдардың, мекемелер мен азаматтардын талап 
кою арызынан бас тарткан жағдайларында мүддесі корғалгалы 
отырған түлга істін мәні бойынш а талкылауды талап ету 
күкығынан айырылмайды. Мүддесі үшін іс козғалған адам арыз- 
дағы талаптарды колдамаган жағдайла, егер де үшінші түлга- 
нын кукыгына нүксан келмейтін болса (АІЖ К 56-бап 2-бөл.) 
сот талап кою арызын караусыз калдырады. Өзге түлғанын 
мүддесін коргауға іс козғау үшін мемлекетпк органда өзге түлға- 
ның мүддесін корғау үшін заңмен бекітілген сотка жүгіну 
күкыгы болуы тшс.
өзге түлгалардың бүзыпган күкыктарын корғау үшін азамат­
тык істерді талкылауда мынадай мемлекетпк органдар жш 
кездеседі:
— зейнетакы тағайы ндаумен байланысты (асырап алу 
деректерін аныктау, нактылы неке карым-катынастарынын, 
азаматты өлді деп хабарлау туралы істер бойынша) ерекше сот 
істері бойынша әлеуметпк камсыздандыру бөлімдері;
— мүлікті камаудан шығару, мүліктін иесі жок деп тану ту- 
ралы істер бойынша каржы органдары;
— түрғы н -үй-ком м ун алды к органдар — ж еке мүліктік 
күкыкта түрғын үйге және өзге де үй-жайларға не болумен бай­
ланысты істер бойынша (пәтерден шығару, түрғын уй ауданын 
белу немесе айырбастау, түрғын үйді кайта жобалау, түрғын үйге
65

байланысты келісімшарттар, пәтердін керек-жарактары тура- 
лы, жеке мүлік күкығымен күрылыс ж үрпзу және т.б.).
М емлекетпк баскару органдары (олардын өкілдері) проиес- 
ке катысушы түлғалардын барлык кукыктарын пайдаланады 
(КР АІЖ К, 56-бап).
Мүндай органдарға кам корлы к органдарын жаткызуға. 
«Неке және отбасы туралы» Қазакстан Республикасынын заны 
бойынша көптеген отбасылык даулар кәмелетке жасы толма- 
ғандардың күкығын корғау жүктелген камкорлык органдары- 
нын катысуымен каралуы тшс. Осыған байланысты:
— камкорлык органдары, кәмелетке жасы толмағандардын 
істері бойынша комиссиялар, жепм балалар мен ата-аналары- 
нын камкорлығынсыз калган балалар мекемелері ата-ана күкы- 
ғынан айыру туралы сотка талап кою арызын бере алады («Неке 
және отбасы туралы» ҚР Заңы 68-бап, 1 -бөлігі).
— егер де түлға некеке отыру жасына жетпей некеге отырған 
болса, осы түлғанын бүған рүхсаты болмаса камкорлык орган­
дары некені жарамсыз деп тану туралы сотка талап кою арызын 
бере алады («Неке жэне отбасы туралы* К.Р Заны 25-бап, 1-бө- 
лім).
— ата-ана күкығьін шектеу туралы талап кою арызын жакын 
туыстары, камкорлык органдары, кэмелетке жасы толмагандар- 
дын істері бойынша комиссиялар, жепм балалар мен ата-ана- 
ларынын камкорлыгынсыз калган балалар мекемелері, бала- 
бакша мекемелері, орта білім беретш мектептер бере алады. 
М үндай арыздарбойынша істер прокурор мен камкорлык орган- 
дарынын катысуымен тазкыланады («Неке жэне отбасы тура­
лы» КР Заны 715-бап, З-4-бөліктері).
— ата-аналары арасында алимент төлеу туралы келісім бол- 
маган жагдайда жэне осындай мазмүнда сотка талап ету арызы 
берілмеген жагдайда прокурор мен камкорлык органдары кэме- 
лекезке жасы золмаган балаларды күту үшін алимент өншру 
туралы сотка талап кою арызын бере алады («Неке жэне отбасы 
туралы» КР Заны 124-бап, 3-бөлігі).
— алимент алушынын мүдделерін бүзатын болса камкорлык 
оріанлары мен прокурорга сотка алименттөлеу туралы келісімді 
жарамсыз деп тану туралы сотка талап кою арызын бере алу 
күкыгы берілген («Неке жэне отбасы туралы» КРЗаны 146-бап )
— камкорлык органдары ба.панын мүддесін коргау үшін со- 
зка жүпне алады жэне ул не кыз бананы асырап ал уды жокка 
шыі аруды талап ете алады («Неке жэне отбасы туралы» КР Заны 
97-бап).
ьь

— азаматты іс-әрекетке кабілетсгз деп тану туралы істер оның 
отбасы мүшелершін, прокурордын және камкорлык органда- 
рынын арыздары бойынша козғалады. (КР А1ЖК., 302-бап).
Мемлекетпк органдардын, жергілікзі өзін-өзі баскдру орган- 
дарынын, сайлау комиссияларының, лауазымды түлғалардын 
сайлау немесе сайлаушы болу, сайлауга катысу кукыктарын 
бүзды деп есептейтш азаматтар, коғамдык бірлестіктер, сайлау 
комиссиясынын мүшелері әділсоттылык бойынша сотка арыз- 
дануга күкылы (ҚР АІЖК., 272-бап).
Өзге түліалардың күкыктары мен мүдделерін коргау үшін 
сотка арыздану кезінде мынадай тәртігітер сакталуы тиіс:
— мүддесі үшін іс козгалгалы огырган түлғанын сотка арыз- 
дануга күкығы болуы тиіс;
— сотка арыздану кезінде орган немесе үйымнын күзыреті 
мен тиісті өкілезтіктері болуы тшс;
— өзге түлгалардыи күкығы мен мүддесін коргау үшін сотка 
арызданатын орган немесе үйымнын істе материалдык мүддесі 
болмауы тиіс;
— органның сотка арызданатын негізіне түлғанын өтініші 
болуы тиіс.
Бірак занда іс-әрекетке кабілетсіз азаматтын мүддесін 
коргау үшін мүдделі түлғанын өтінішіне карамастан сотка та- 
лап кою арызын беруге рүксат етілген. (К.Р АІЖК., 56-бап).
Өзге түлгалардын мүддесін корғау үшін талап кою арызын 
беру кезінде осы мәселе бойынша КР АІЖК-де карастырылған 
жалпы тәртіптер сакталуы тшс.
Занда карастырылған жағдайда м е м л е к е т к органдары, 
жерплікті өзін-өзі баскару органдары бірінші сатыдағы соттын 
шешіміне д е т и өздеріне жүктелген міндеттер мен азаматтар- 
дың күкыктарын, бостаіиыктары мен занды мүдделерін және 
когакшык, мемлекетпк мүдаелерді корғауды жүзеге асыру мак- 
сатында іс бойынша түжырым беру үшін проиеске ене алады 
(КРА1ЖК., 57-бап):
а) өз бастамасы бойынша;
б) іске катысушы түлгалардың бастамасы бойынша;
в) соттын бастамасы бойынша.
Накты істер бойынша іске катысу үшін мемлекетпк орган- 
дар, жергілікті өзін-өзі баскару органдары өкілдерін жібереді. 
Заңға сәйкес өзге түлгалардын істері бойынша түжырым беру 
мемлекетпк органдар мен жергілікп өзін-өзі баскару органда- 
рына жүктелген.
67

М емлекетпк органный тужырымы сотка жазбаша түрде 
беріледі. Ол іс материалдарын алдын ала зерттеп, мемлекетпк 
баскару органынын жүргізген тексеру негізінде жасалады. 
Мемлекетпк органннын тұжырымын сог отырысында өкілетті 
адам іске кдтысушы барлык тулгаларға барлык дәлелдемелердің 
зерттелгені туралы түсіндіргеннен кейін жариялайды. Сот, іске 
катысушы түлғалар тужырымды түсіндіруі және толыктыруы 
үшін осы органдардын өкілетп адамына сүрактар коя алады 
Сот шешім шығармас бұрын тиісті органдардын ұсынған 
тужырымын заң бойынша онын міңдетп күші болмайтындык- 
тан оны толыктай немесе бір бөлігін кабьпдамауы мүмкндігін 
айта кеткен жөн. Сонымен катар сот оны неге кабылдамағанын 
және дәлелдеме ретінде не себеггп пайдаланылмағанын негіздеуі 
тиіс.
6-т а р а у. СОТТАГЫ ӨКІЛДІК 

жүктеу/скачать 12,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: