Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы

V I тарау. Н ем іс классикальщ философиясы

жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі бет 175/305 Дата 17.10.2023 өлшемі 20,78 Mb. #117399 түрі Оқулық

Бұл бет үшін навигация:

• Георг Вильгельм Фридрих Гегель 1770 жылы Штутгарт қаласында туьш, 1831

V I тарау. Н ем іс классикальщ философиясы 2 0 3 рып, өзінен кейін қалыптасқан иррационалистік философиялық бағыттың негізін  қалаушы болады. Философия әлемінде өзіндік ерекшелігімен өшпес із қалдырған ғұлама ой-  хпыл, неміс классикалық философиясының ең биік шыңында тұрған - Георг Вильгельм Фридрих Гегель 1770  жылы Штутгарт қаласында туьш,  1831  жылы  Берлинде қайтыс болған. Негізгі еңбектері: «Рух феноменологиясы», «Логика ғы-  лымы», «Қүқық философиясы», «Дін философиясы», «Философия ғылымының  энциклопедиясы», т.б. ■Гегель өз философиясының бастамасы етіп абсолют идеясын алды. Абсолют  - Құдай барлық заттарда бар, бірақ тек таза ақыл-ойда ғана өзіне-өзі тең болады.  Абсолюттік идея - нағыз шындық, болмыс жэне барлық материалдық денелердің  түпнегізі жэне мэні. Оның негізгі атрибуттарының бірі - әмбебап жалпылық. Ол - тұрақты жэне мэңгі. Абсолюттік идеяға әрекетшілдік тэн, себебі ол - таза ақыл-ой,  ақыл-ой әрекетшіл болмаса, өмір сүре алмайды. Осы қасиетінің арқасында ол жай  ақыл-ой болып қалмайды, материалдық денелерге айналады. Бұл процесс төмен-  де көрсетілгендей жүзеге асады: рух өзінен табиғат туралы таза ойын босатып,  затгандырады жэне сол заттандырылған табиғаттың өзінде өзінің басқа болмысы  ретінде сақталады. Сөйтіп, ол өзінің диалектикалық мэнін көрсетеді. Таза ақыл-  ой дамуының диалектикасы табиғаттың, қоғамның, адамның ойлау қабілетінің  жалпы заңы болып табылады. Осыдан келіп, Гегель табиғаттың, қоғамның, адам  ақыл-ойының эртүрлі даму кезеңі абсолюттік идеяның эртүрлі даму сатысына  саяды деген тұжырым жасайды. Даму процесі, Гегельдің пікірінше, белгілі бір кес-  темен жүзеге асады: тезис (нақгылану), антитезис (нақтылануды теріске шығару)  жэне синтез (терістеуді терістеу). Айталық, материалдық денелердің пайда болуы  тезис болса, олардың күйреуі - анитезис, ал күйреп бара жатқан денелердің өзінің  кейбір элементтерін сақтай отырып, басқа бір материалдық денелерге айналуы  синтез болады. Табиғат пен қоғам дамуының қайнар көзі - абсолюттік идеяның  өзіндік дамуы. Дамудың белгілі сатысына жеткенде, өзін-өзі заттандырған абсолюттік идея  ұйқыдан оянып, табиғаттағы өзін философия, ғылымдар арқылы танып-бшуге бел  байлайды. Бүл процесс абсолюттік идеяның мақсаттылыққа қүштарлыгын көрсе-  теДі. Өйткені абсолюттік идеяның эуел бастан-ақ негізгі мақсаты - ақиқатқа же-  ту, ал ақиқаттың өзі абсолютгік идеяның өзі болғандықтан, бұл мақсатын жалпы  дүниежүзілік тарихтың даму процесіндегі адамдардың іс-әрекеті негізінде жүзе-  ге асырады. Демек, таным процесі дегеніміз — антропологиялық адамдарға «таза  ақыл-ой санасының енуі» (феноменология дегеніміз осы) арқасында адамдар  танып-білуші - субъектіге айналып, объектіні (өзінің басқа түрін) тануға ұм-  тылады да, өзімен (абсолюттік идея субъект ретінде) табиғаттың (абсолюттік идея  объект ретінде) арасында ешқандай айырмашылықтың жоқ екенін байқайды. Ал  объект табиғат үстіндегі жамылғысын ысырып тастап, өзінің ақылды екенін түсі-  ніп, ақиқат тілімен сөйлей бастайды. Сөйтіп, таньш-білуші рух та, танылуға тиісті  рух та өзгереді: бір жағынан, танылған зандылықтар, қасиеттер объектіні абсо-  лютгік идеяның бұрынғы, «өзінде болтан» кезінен баскаша қылып өзгертсе, екін-  Іні жағынан, танымның өзі байып, жаңа сатыға көтеріледі. жүктеу/скачать 20,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу: