Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
V II тарау. Х І Х -Х Х ғасырдағы философия
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
- Бұл бет үшін навигация:
- Фридрих Ницше
| V II тарау. Х І Х -Х Х ғасырдағы философия
211 кеңістік пен уақытта индивидуациялық қағидада (әмбебаптық жалпылықты жі- гердің жеке жэне ерекшеленген денелерге бөлгеннен кейінгі олардың өмір сүруі) бағынады жэне соның арқасында өмірлік жігерге айналады. Өмірлік жігер рухани акт болғандықтан, эр уақытта жігер еркіндігі немесе өзіндік себептерді (мотив) тандау мүмкіндігі ретінде көрінеді. Осы қасиеттердің арқасында адамдар өз еркі- мен өз мүддесіне қарсы келетін, керек болса, өзін-өзі қуртатын өзіндік себептер- ді таңдап алуы мүмкін. Мундай қарама-қайпіылық индивидуациялық қағидадан туындайды. Индивидуацияға байланысты қалыптасқан жаңа жағдайды түсінген- де, адамда әділеттілік пен жанашырлық қасиеттер пайда болады. Ал жанашыр- лық - эдептіліктің негізі. Жанашырлық тек адамға ғана емес, сонымен бірге жануарларға да тэн. Ал индивидуацияның салдары өмір қасіреттеріне экелсе, онда одан құты- лудың жолы біреу-ақ, ол - өмірге кұштар жігерді құртып, индивидуациялық қағидадан құтылу. Жігер өз алдына жете алатындай мақсат қоймайды жэне түп- кілікті қанағаттанарлыққа, бақытқа жетуге қабілетсіз, сондықтан ол ылғи да ұмтылыста болуы керек, себебі ұмтылыс оның жалғыз мэні ғана. Кеңістік пен уақыт арқылы белгіленген объектілерді себептілік қағидасын басшылыққа алған ғылымдар қарастырады. Ал өнер данышпандары өздерінің фантазия күшінің арқасында мэңгілік идеяларды танып-біліп, оны поэзияда, бейнелеу өнерінде, му- зыкада көрсете алады. Ал музыканың рөлі қалған өнер түрлерінен ерекше бөлек, себебі онда тек идея ғана бейнеленбейді, сонымен қатар ол элемдік жігердің бізде тікелей объективтендірілуі болып табылады. Шопенгауэрдің жігер туралы ілімін немістің белгілі философы Фридрих Ницше (1844-1900 ж.) эрі қарай дамытып, өзінің «Билікке ұмтылған жігер» де ген концепциясын курды. Негізгі еңбектері: «Музыка рухынан трагедияның туын- дауы», «Заратуштра осылай деген», «Билікке ұмтылған жігер», т.б. Ницшенің пікірінше, өркениет (цивилизация) пен мәдениетте кұлдырау про- цесі басталды. Бұған кінэлі тек буржуазиялық қоғам ғана емес, жалпы қоғамтану ілімінің қоғамда болып жатқан құбылыстарды дұрыс түсіндіре алмауы - басты себептердің бірі. Осы турғыда Ницше өз концепциясының негізі етіп Дарвиннің «Өмір дегеніміз - күрес» заңын алды. Бұл идеяны эрі қарай дамьіта отырып, Ниц ше: «Өмір дегеніміз - күрес арқьшы билікке ұмтылу» деген тұжырым жасады. Осы концепция негізінде ол жоғарғы дәрежедегі биологиялық тип - «аса күш- ті адам» идеалын қалыптастыру керектігін дэлелдеуге тырысты. Оның ойын- ша, өмірдің қиыншылықтарына, тоқпақтарына қарсы тура алатындай «аса күш- ті адамдар» басқалардың тәрбиесімен немесе өзін-өзі тәрбиелеу арқылы емес, өзінде туғаннан бар өмірлік күштің арқасында қалыптасады. Тек осындай «аса күшті адамдар» ғана өмір сүруге немесе билікке ұмтылуға құқықты, сондықтан олар өздерінің жігерін тежейтін қоғамда қалыптасқан моральдық өлшемдерді мойындамай, жақсылықтан да, жамандықтан да аулақ жүреді. Егер олар қарапайым адамдардан ерекшеленгісі келсе, өздерінің жалқаулықтарынан ары- лып, ар-ождандарының дауысын тындап, өзімен-өзі болуы керек, эйтпесе, мане- кенге айналып, жұрттың ойлағанындай ойлап, солардың істегенін істейді. Оларды тобырлардан (қарапайым адамдардан) ерекшелендіретін қасиеттер - алғырлық, жан-жақты дамыған әдемілік жэне билікке умтылдыратын өмірлік куш пен |