Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
V III тарау. Крзак, философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| V III тарау. Крзак, философиясы
діндердің бастау тегіне Тэңіршілдік діннің өзекті қағидалары арқау болған. Тэңіршілдік дін уақыт пен кеңістікті игеруге талпынған, қоршаған ортамен тіл табысуға ұмтылған адам баласының алғашқы таным-түсінігі еді. Тэңіршілдік дін көшпенділердің өмір сүруінің кепілі болып, өмір салтына айналды. Қазақтар күні бүгінге дейін таңның атуы мен күннің батуына дейінгі уақытгы беске бөледі: таң, сәске, түс, екінді, ақшам. Осы дәстүр Сырдария бойында туған Заратуштра діні арқылы иудаизмге ауысты, одан ислам дініндегі бес уақыт намаздың орнығуына себепші болды76. А. Тарақтының материалдарында көрсетілгендей, қазақтар эрбір маусымды өз ішінде үшке бөледі: қоңыр күз, сары ала күз, қара күз немесе қыстың басы, қыстың ортасы, қыстың аяғы, т.б. Осынау өмір салтының өзегінен бір жылды он екі айға бөлетін таным-түсініктің бастау тегі аңғарылады77. «Көшпенділер мәдениеті өзінің 3 мың жылдық ғұмырында Жерорта тенізі мен Қиыр Шығыс елдеріне қарағанда шығармашылық эволюцияны бастан өткерді»78. Қазақ халқынын алғы философиялық дүниетанымының қалыптасуына мифо- логияльщ (қиял-ғажайып) ертегілері, хайуанаттар (жан-жануарлар) жайындағы ер- тегілері, реалистік (тұрмыс-салт) ертегілерінің де әсері өте үлкен болды. Бұл ерте- гілер өте ерте замандарда адамның табиғат сырын әлі толық түсініп болмаған кез- де туған. Мұндай мифологиялық наным-сенімдер жэне оның тарихы үнді, қытай, грек, араб елдерінде көбірек сақталған. Ал қазақ мифологиялық эпсана ертегілері кейінірек дүниеге келген болса керек. Бірақ қазақ аңыз-ертегілерінің ой туғызар дү- нистанымдық тұстары - олардьщ адамды бірінші орынға қоя білуінде. Жалпы айтар болсақ көне шығыс пен алғы түрік мәдениетінен нэр алған қазақ аңыз-ертегілерінің көшпенділер рухани болмысымен біте қайнасқан ауыз әдебиеті, фольклор, эпостық жырлар, сал-серілер, ақын-жыраулар шығармашылығы, хальщ даналығының, қазақ философиясының қайнар көзі, алғы бастауы болды деп айта аламыз. жүктеу/скачать 20,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|