Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
Драб тілді ислам философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
Философия тарихы Ж Алтай, Қасабек А. 3
| Драб тілді ислам философиясы
81 ның» әлеуметгік көзқарастарын түсіндірді. Сонымен, адам ол үшін қоғамның басқа мүшелерімен серіктес болуды қалайтын элеуметгік тіршілік иесі ретінде саналды; сондықтан мұндай серіктестік ол үшін адамдардың міндеті секілді бол- ды. Платон жэне эл-Фараби секілді ол да мемлекетгің басында елді эділ жэне есеппен басқара алатын, сонымен қатар адами игіліктерге толы философ болуы тиіс деп санайды. Егер мемлекетгің әлеуметтік құрылысы дұрыс болса, онда ел басты көрсеткішке қол жеткізе алады, онда аз мөлшерде соттар жэне дәрігер- лер калады немесе оның халқы тым дана, игілікті жэне тұтынатын тамақтары- ның саньша мұқият болады! Сол секілді басшы да - Әбу әл-Уәлит оған халықгың қорғанысына сүйеніп, елде эділеттілікті ұстап тұруға рөл береді. Бұл идеялардағы өзінің рөлін философтың бір уақытта маликиттік құқық мектебінің қүқықтанушылығын білетін шариғаттық сот («кади») болуы алады. Сүннеттік исламда «мемлекет» түсінігі абсолютті шығыс теократиясы кез кел- ген әлеуметтік белсенділіктің өмір сүру құқығына тыйым салғандықтан емес, мұсылман қоғамында таптық соғыстар болмаған жэне кез келген қоғамдық таптардың идеялық және әлеуметтік бастаулары жеңіл еркіндікке қол жеткі- зе алатынына байланысты батыстық мағынада қалыптаспаған; сонымен қоса онда қоғам иерархиялық құрылымға ие болмаған, яғни адамдар азаматтық қоғамда батыстық өмір сүру салтының қажеттілігін сезінбеген. Сол қоғамдарда билеушіге («и’мамға») бірнеше пунктерге дейін эсер ету сферасын шектеп отырған басты реттеуші күш дін болды: билеушінің титулы жэне өзінің билі- гін жариялаудың кейбір әдістері (мысалы, жүма күнгі қоғамдық намазға жы- ғылуды басқару), ішкі тыныштықты күзету, эділеттілік пен заң (шариғат шең- бері бойынша жазалау мен ақтауды бұйыру қүқығы), кедейлердің пайдасы мен қоғамның элеуметтік мұқтаждықтары үшін салық жинау жэне сыртқы қауіп- қатер жағдайында елді қорғауды ұйымдастыру. Қалғанының барлығында қоғам дінмен жекелей басқарылды. Тым болмағанда, бұл іс шариғат пен исламның бірінші торг халифының (р.а.а.) тәжірибесінде көрсетілген, олар үшін ибн Рушд мақтауды аямаған, өйткені дэл солар Жерде платондық «Республиканың» шынайыаналогын қалыптастыра алды деп санаған. Солай бола тұра, дін би- леушілер мен соттардың жеке қызығушылықтарын ақтау үшін қолданылса, онда философ әділетсіздіктің көрініс табуына алып келеді деді. Егер мемлекет эділ , болса, онда оның эрбір өкілі жалпыға ортақ бақытқа қол жеткізу үшін білім- нің таралуына, өнеркәсіптің жетілуіне, әділеттіліктің орнауына жэне мэдениетті игі адамдардың қалыптасуына нақты үлес қосады деп санаған. Мұндай қоғамда қылмыс жоғалады, құқық сақталады; әрбір адам өзінің тапсырмасын біледі жэне сонымен айналысады. Ибн Рушд үшін мемлекет тәрбиелеу әдісімен қатар мәжбүрлеу эдісін де қолдана алады. Тәрбиелеу эдісі ибн Рушдта көз жеткізумен синонимдес. Қара- пайым халық үшін көз жегкізу шешендік өнер мен поэзияны білдіреді, ғалымдар үпіін рационалды дәлелді. Егер көз жеткізу әдісі «іске аспаса», онда мәжбүр- леу эдісіне жүгінуге болады. Алайда идеалды платондық мемлекетте ибн Рушд үстанған идеялар мэжбүрлеуці қажет етуді керек етпейді немесе платондық мем- лекеттің эрбір мүшесі өздерінің қызметтерін айқын біледі жэне өзінің еркіндігін Дүрыс пайдаланады. |