Оқулық Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі оқулық ретінде бекіткен
жүктеу/скачать 2,45 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тӛмен шығындарға
ҧмтылу кәсіпорындарға бәсекелестеріне қарағанда аз шығындармен ӛнімді ӛндіру және оны тҧтынушыларға ӛткізу барысында пайда мӛлшерін ҧлғайтуға септігін тигізеді. Дифференциация – бҧл кәсіпорынның тҧтынушыларды бәсекелестеріне қарағанда сапалы, жоғары сҧранысқа ие ерекше тҧтынушылық қасиеттері бар тауарлармен қамтамасыз ету қабілеті. Бәсекелік стратегияны таңдау барысында кәсіпорындар бәсекелік артықшылықтың екі тҥріне де назар аудару қажет. Бірақ, оның біреуін ғана ҧстануы да мҥмкін. Ӛнімді аз шығындармен ӛндіруге бағытталған кәсіпорын, тауарлардың қажетті сапасын жақсарту мен қызмет кӛрсетуді жетілдіру керек. Кәсіпорынның бәсекелік артықшылықтарының тҥрлерін, оған қол жеткізу мҥмкіндігі тҧрғысына байланысты екі топқа бӛлуге болады: тӛмен және жоғары тәртіптегі артықшылықтар. Бәсекелік артықшылықтары тӛмен (болмашы) кәсіпорындар арзан еңбек кҥшін, материалдарды, шикізат пен энергияны пайдалану мҥмкіндігімен байланысты. Тӛмен деңгейдегі артықшылықтар тҧрақсыз, бағаның және жалақының ӛсуінен, сонымен қатар бәсекелестері арзан ӛндірістік ресурстарды пайдаланған жағдайда немесе сатып алған кездерде, артықшылығын жоғалтып алуы мҥмкін. Басқаша айтқанда, тӛмен деңгейдегі артықшылықтар – бҧл тҧрақтылығы аз және бәсекелестер алдында артықшылықты қамтамасыз етуге қабілетсіз. Жоғары деңгейдегі артықшылықтарға ӛнімнің бірегейлігі, жаңа технологиялар мен жоғары білікті мамандарды, кәсіпорынның жақсы беделін жатқызуға болады. Ӛнімнің бірегейлігі кәсіпорынның ӛнім ӛндірумен байланысты, ал бәсекелестері болса дәл сондай ӛнімді жасап шығаруы немесе одан да жақсысын ойлап табу қажет. Бҧл іс - әрекеттердің барлығы уақыт пен адамдардың кҥш қуатын және шығындарды қажет етеді. Бірегей ӛнімді шығаратын қандай да бір кәсіпорын басқалардың қолы жетпейтін жетекші орында болады, яғни тҧрақты тҥрде бәсекеқабілетті болып табылады. Сонымен қатар, мҧндай кәсіпорынның нарықтағы тағы да бір артықшылығы пайда болады – оның беделі. Бҧл артықшылыққа қажырлы еңбек арқылы қол жеткізіледі, ал қол жеткізген жетістікті сақтау ҥшін қажетті мӛлшерде шығындар да керек. Сол себептен де белгілі шетелдік компаниялар ӛз ӛнімдерінде сәл ғана ақау болғанның ӛзінде тҧтынушылар ҥшін оларды тегін жӛндейді немесе тауарды алмастырады. 159 Әрбір кәсіпорын ӛзінің бәсекелік артықшылықтарын жоғары деңгейге жеткізу ҥшін ӛз бәсекелік стратегиясының мақсат, міндеттерін берік ҧстануы керек. Кез – келген кәсіпорынның ӛз ерекшеліктері мен айрықша белгілері бар. Сондықтан да ӛз ӛнімінің бәсекелік артықшылықтарын қамтамасыз ету ҥшін, кәсіпорын стратегиясын таңдау олардың әрқайсысы ҥшін дара сипатқа ие және оның мақсаттары мен мҥмкіндіктеріне тікелей байланысты болады. Бәсекеқабілеттілік Қазақстанның ҧлттық экономикалық жҥйесінің, сонымен қатар жеке тауар ӛндірушілердің экономикалық жағдайын талдауда қолданылатын маңызды интегралды сипаттамалардың бірі болып табылады. Әдетте, оны шаруашылық жҥргізуші субъектілердің экономикалық қызметінің тиімділігі мен бағалау кӛрсеткіштері ретінде қолданады. Тәжірибе жҥзінде бәсекеқабілеттіліктің келесідей негізгі тҥрлерін бӛліп кӛрсетеді: Ҧлттық экономиканың бәсекеқабілеттілігі; Тауар ӛндірушілердің бәсекеқабілеттілігі; Ӛндірілген ӛнімнің нақты тҥрлерінің бәсекеқабілеттілігі; Қызмет кӛрсетудің бәсекеқабілеттілігі; Шикізат пен шикізат кӛздерінің бәсекеқабілеттілігі. Бәсекеқабілеттілік жалпы экономикалық категория ретінде екі субъекттің – тауар ӛндіруші мен тҧтынушы арасындағы және еркін бәсеке жағдайындағы тауар нарығының обьектке, яғни тауарға (қызметке) қатысты экономикалық қатынастардың қалыптасқан жағдайын сипаттайды. Бәскеқабілеттілік экономикалық жҥйенің екі элементіне – еркін бәсеке жағдайындағы объект пен шаруашылық субъектке тән. Ол уақытқа тәуелсіз. Сондықтан кез – келген уақытта анықтауға болады.Әдетте, кәсіпорын тауарының бәсекегеқабілеттілігі, оның ӛнімін жаңа нарыққа шығару немесе оның нарықтық сегментте алатын ҥлесін кӛбейту мақсатында зерттеу жҧмыстарын жҥргізген кезде анықталады. Осы ережелерден шыға отырып, экономикалық категория ретінде бәсекеқабілеттілікті тҥсіну ҥшін «бәсекеқабілеттілік» терминінің негізгі қҧраушы қағидалары ретінде келесілерді атауға болады: 1) бәсекеқабілеттілік тек еркін нарықта ғана байқалады; 2) «бәсекеқабілеттілік» тҥсінігі нарықтық қатынастардың объектісіне (тауарлар, қызметтер), сонымен қатар субъектісіне де таралуы мҥмкін; 3) бәсекеқабілеттлік тауар ӛндіруші тарапынан, сонымен қатар сатып алушы тарапынан да тауардың (қызметтің) сапасын ескереді; 4) бәсекеқабілеттілік деңгейін анықтау кезінде міндетті тҥрде тауарлардың аталған нарығындағы тҧтынушының ақшалай табыстарының деңгейі ескеріледі; 5) ӛнім ӛндірушінің бәсекеқабілеттілігі экономикалық, технологиялық және басқа да параметрлерімен, сонымен қатар еркін нарықтағы ҥлесімен де анықталады; 160 6) тауарлар мен қызметтердің бәсекеқабілеттілігі серпінділік даму ҥрдістерде, сонымен қатар тҧрақты тҥзетуші жағдайдада болады; 7) тауардың бәсекеқабілеттілігін, қандай да бір еркін тауарлық нарықта қалыптасатын бәсеке басқарады. Экономикалық қатынастардың объектісі мен субъектісі ҥшін бәсекеқабілеттіліктің келесідей анықтамалары болады: Кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігі – бҧл еркін нарық жҥйесінде, бәсеке жағдайында, тҧтынушылардың талаптарына объектілердің сәйкестік дәрежесін сипаттайтын және серпінді нарықта ӛнімнің белгілі бір ҥлесі бар субъект қасиеттерінің жиынтығы. Ӛнімнің бәсекеқабілеттілігі – бҧл ӛнімнің бәсекелес-ҧқсас ӛніммен салыстырғанда, қарастырылған мерзімдік кезеңде аталған, нарықтың талаптарына сай келу деген қабілеті. Бҧл анықтамада ҥш ерекше белгі бар: 1. кеңістік – нақты нарық (ел, нарық сегменті); 2. мерзім – белгілі бір уақыт мерзімі; 3. салыстырмалы танымдылық. Сондықтан да бәсекеқабілеттілікті бағалау нақты ӛнімді сәйкес ӛніммен «уақыт-кеңістік» жҥйесінде салыстыруды қарастырады. Шаруашылық қызмет субъектісі тҧрғысынан ӛнімнің бәсекеқабілеттілігі тҧтынушыны қызықтырмайтын, бірақ дайындаушы (қызмет кӛрсетуші, сатушы) ҥшін шешуі болып табылатын – нарықтағы коммерциялық табыстың маңызы зор. Коммерциялық табыс табыстар шығындардан кӛп болған жағдайда, яғни табыс алған кезде орын алады. Бәсекеқабілеттілікті бағалау кезінде қолданылатын кӛрсеткіштер : сапалық жүктеу/скачать 2,45 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|