Білім беру бағдарламасы «Білім» топтарына арналған Құрастырғандар: Есенова С. Н. оқытушы, магистр
жүктеу/скачать 1,61 Mb. Pdf көрінісі
|
2023 Мектеп психологиясы силлабусс (копия).docx1
| №21 дәрістің тақырыбы:
Үлкен мектеп жасы, ерте жастық шақ (15-17 жас). Он жеті жас дағдарысы Дәріс мазмұны : 1. Жастық шаққа жалпы сипаттама. Әлеуметтік даму жағдайы.. 2. Жастық шақтағы жетекші қызмет. 3. 17 жастағы дағдарыс ересек өмірге көшу ретінде Жастық шаққа жалпы сипаттама. Әлеуметтік даму жағдайы. Жастық шақ – жасөспірімдік кезеңнен, тәуелсіз ересек өмірге ауысуына сәйкес келетін даму кезеңі. Бұл жағдай, осы жастың әлеуметтік дамуын анықтайды: жасөспірім, бала мен ересек адам арасындағы аралық жағдай. Бала жағдайы, онық ересектерге тәуелділігімен сипатталады, сонымен қатар оның өмірлік ісәрекетінің ең басты мазмұнын және бағытын анықтайды. Баланың орындайтын рөлі, ересектердің рөлінен өте жақсы ерекшеленіледі, және оны екі жақ бетте жақсы біледі. Өмірлік белсенділіктің күрделілігімен байланысты жасөспірімнің диапозонының кеңеюі, әлеуметтік рөлдері мен қызығушылығы артып қоймай, оның сапалы өзгерістері байқалады. Сонымен қатар, тәуелсіздік, жауапкершілікпен байланысты ересек адамдардыңрөлдері пайда болады. 14 жаста ол төлқұжат алады, 18 жаста – ол некеге тұру және сайлау құқығына ие болады. Жасөспірім қылмыстық құқық бұзушылыққа жауапты болады. Көбінесе бұл жаста еңбек қызметін бастап, қандай мамандақ таңдауды ойлайды. Жасөспірім, ересектік статустың элкменттерімен қатар, балалық шақтағы тәуелділікті де сақтайды. Материалдық жағынан жоғары сынып оқушысы әлі ата-анасының қамқорлығында болады. Мектепте оның ересек адам екенін ескертеді, бірақ одан үнемі бойсұнуды талап етеді. Бұл жағдай, мектептен тыс уақыттада байқалады, әсіресе тек он алты жастағыларды емес, жиырма жастағыларды да ересек деп санамайтын жерде. Белгісіздік жағдай (оларды ересек адам ретінде қабылдайды немесе қабылдамайды) және қойылатын талаптар, жасөспірімнің психологиясында өзгеріске ұшырайды. Жасөсірімдердің хронологиялық шекаралары психологияда әртүрлі анықталады, көбінесе зерттеушілер ерте жастық шақты бөліп қарайды, яғни (15-18 жасқа дейін) және кеш жастық шақ (18-23 жасқа дейін). Психологияда ең көп зерттелген ерте жастық шақ - жоғары мектеп жасы. Дегенмен, ол жастық шақтың екінші сатысынан ажыралуы мүмкін емес, өйткені әлеуметтік даму жағдайымен айқындалатын, маңызды өсу міндеттері тұтас алғанда бүкіл жасқа дейін созылады. Жастың жалпы сипаттамасын анықтайтын міндеттер, төменде берілген. Жастық шақтың соңына қарай адамның физикалық жетілу процесі аяқталады. Бұл кезеңнің психологиялық мазмұны кәсіби өзін - өзі тану және ересек өмірге ену міндеттерін дамытуға байланысты. Ерте жастық шақта когнитивті және кәсіби мүдделер, жұмысқа деген қажеттілік, өмірлік жоспарларды құрастыру, әлеуметтік қызмет қалыптасады. Жастық шақта онтогенездің алдыңғы кезеңдерінің ересектерге тәуелділігі аяқталады және адамның өзін-өзі қамтамасыз етуі расталады. Құрдастарымен қарым-қатынаста, ұжымдық-топтық қарым-қатынас формаларының маңыздылығымен қатар, жеке байланыстар мен қатынастардың маңыздылығы арта түседі. Жастық шақ - құндылық бағдарлары мен идеалдарын дамыту, тұрақты дүниетаным, адамның азаматтық қасиеттері мен моральдық сананың қалыптасуының қарқынды кезеңі. Жасөспірімдердің дамуындағы әлеуметтік жағдай осы жастың «тұрақты тұлғаның қасиеттері дамыған кезде концептуалды әлеуметтену» ретінде сипатталады, барлық психикалық процестер тұрақтанады, жеке тұлғаның тұрақты мінезі қалыптасады. Жастық шағында адам ең көп шығармашылық қабілетке ие, олар: ең тиімді жұмыс атқару, эвристикалық гипотезаларды қалыптастыру. Сондықтан ғылыми білімнің алуан түрлі салаларындағы прогресс, жастардың іс-әрекеттерімен байланысты. Жастар интеллектуалды және физикалық жұмыста ғылым мен техниканың ең заманауи және қазіргі заманғы салаларында зияткерлік қызметтің ең күрделі әдістерін игереді. Алған білімдері, дағдылары, дағдылары ғана емес, сонымен қатар олардың одан әрі дамуы мен шығармашылығы жетістіктерге де ие болады. Жастық шақтың әр түрлі теориялары белгілі. Биологиялық теория жасты ең алдымен, ағзаның эволюциясының кезеңі ретінде, бұл биологиялық өсу процестері қалған барлық нәрсені анықтайтынын қарастырады. Психологиялық теория психикалық эволюцияның заңдарына, ішкі жан дүниенің ерекшеліктеріне және өзін-өзі тануға назар аударады. Психоаналитикалық теориялар жасөспірімдердің психосексуалды дамуының белгілі бір кезеңін көреді. Бұл теориялар жастарды, ең алдымен, жеке адам ретінде немесе жеке тұлға ретінде дамуының ішкі процесі тұрғысынан қарастырады. Бірақ бұл даму әр түрлі әлеуметтік және мәдени орталарда әртүрлі әдістермен ерекшеленеді. Жастық шақтағы жетекші қызмет. Ерте жастық шақтағы жетекші қызмет - кәсіби өзін-өзі анықтау. Жасөспірімдердің ерте жастағы өзін-өзі анықтауының психологиялық негізі ең алдымен жасөспірімнің ересек адамның позициясын қабылдауы, өзін қоғамның мүшесі ретінде тануы, әлемде өзін анықтау үшін, яғни өзін және оның мүмкіндіктерін түсіну және оның өмірдегі орны мен мақсатын түсіну. Кәсіби өзін-өзі анықтаудың психологиялық негізін құрайтын және мектеп оқушысының жаңа өмірге шығуына дайын болуының тағы бір маңызды факторы түлекке азаматтық саласында, жұмыста, болашақ отбасылық өмірде барынша толық орындалуына мүмкіндік беретін қабілеттер мен қажеттіліктердің болуы болып табылады. Бірінші кезекте коммуникация қажеттілігі және оның құрылу жолдарын меңгеру қажеттілігі, екіншіден, теориялық ойлау және ғылыми және азаматтық көзқарастың негізі болып табылатын теориялық сананың (ғылыми, этикалық, құқықтық) әртүрлі нысандарда өзін бағдарлау мүмкіндігі, сондай-ақ өзін-өзі саналы және сыни көзқараспен қамтамасыз ету, үшіншіден, жұмысқа деген қажеттілік және жұмыс істеу қабілетін қамтамасыз ету, шығармашылық негізде жүзеге асыруға мүмкіндік беретін өндірістік дағдыларды иелену. Кәсіби өзін-өзі анықтау мәселесі күрделі және әртүрлі. Бұл мәселемен Н.П. Пряжниковтың жинақтаған көптеген мамандары айналысты. Автордың өзі құндылық-адамгершілік аспектісі, өзін-өзі ақпараттандыру және кәсіби құзыреттілік қажеттілігі болып табылатын кәсіби өзін-өзі анықтаудың материалдық-процедуралық үлгісін ұсынады. Н.П. Пряжниковтың айтуынша, кәсіби өзін- өзі анықтаудың негізін құрайтын психологиялық факторлар: әлеуметтік-пайдалы жұмыс құндылығы, елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайға жалпы бағдарлану, толыққанды өзін-өзі анықтау мен өзін-өзі жүзеге асыру үшін жалпы және кәсіби дайындықты қажет ету туралы хабардар болу, кәсіби қызмет әлеміндегі жалпы бағдарлау, ұзақ мерзімді кәсіби мақсатты (арман) бөлу және басқа да маңызды өмірлік мақсаттармен (отбасылық, жеке, бос уақыт) бөлу, таңдалған мақсаттарды білу, таңдалған мақсатқа жетуді қиындататын ішкі кедергілерді білу (дамыған рефлексия, өзін-өзі тану, өзін-өзі анықтау ). жүктеу/скачать 1,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|