Алғы сөз «Өлкетану əдебиеттерін насихаттауға арналған көмек құралы»

көпқабатты  үйлер  осы  күнге  дейін  ең  жағдайлы  аудан.  Сол  кезде  бұл  орталық  «Квартал  А»  деп 

аталған. 

1935  жылы  Балқаш-Қарағанды  теміржолы  уақытша  пайдалануға  беріліп,  жылу  электр 

орталықтарының  құрылысы  басталды.  1936  жылы  мыс  алыбының  негізгі  цехтарымен  өндіріс 

объектілерін салуда үлкен бетбұрыс кезеңге аяқ басты. Осы алып құрылысты тезірек салып бітіру 

ынтасы құрылысшылардың да өз батырларын туғызды. Қазақ, орыс, белорус, украин, татар, армян 

жəне басқа ұлт өкілдері тізе қосып еңбек етті.   1938 жылы 24 қарашада алғашқы Балқаштың қара 

мысы алынды. Ал қаланың негізгі құрылысы 1934 жылы басталған болатын. Сонымен қатар мыс 

қорытатын  зауыттың  негізгі  шикізат  базасы  –  Қоңырат  кен  орынды  құрылысы  дамып  жатты. 

Комбинат  құрылысы    барысында  қайта  жабдықтауы  бір  рет  қана  болған  жоқ  жəне  оның 

нысандары  əрі  қарай  кеңейді.    1937-1938  жылдары  құрылыс  майданындағы  ең  бір  екпінді, 

қарқынды  істер  атқарылған  кезең  болды.  1937  жылы  1  наурызында  Балқаштың  ЖЭО 

турбогенераторы  өндірістік  тоғын  берді.  Ұлы  Отан  соғысы  қарсаңында  ашылған  Гүлшат  пен 

Шығыс  Қоңыраттағы  мырыш  пен  молибден  кеніштері  қорғаныс  өнімдерін  жабдықтауда  өте 

маңызды қадам еді. 1941 жылы Москва түбінен көшіріп əкелінген Кольчугино түстіпен молибден 

кеніштері  қорғаныс  өнімдерін  жабдықтауда  өте  маңызды  қадам  еді.  Кольчугино  түсті  металлдар 

заводы  комбинат  құрамына  кірді.  «Темірді  қызған  кезде  соқ»  демекші  комбинатты  алғаш 

жоспарлауда  қаланы  жасылдандыру  идеясы  да  іске  асып,  1935  жылы    КСРО  ғылым 

Академиясының көшпелі сессиясы Балқашта өтті, нəтижесінде Тораңғалықта ботаникалық бақтың 

орыны  белгіленді.  Өсімдіктерді  климатқа  бейімдеу,  ғылыми  зерттеу  жұмыстары  жүргізілді.  Бұл 

қадам  қаланы    тек  қана  жасылдандыру  ғана  емес,  онда  бау-бақша  өсіру  дəстүрінің  де  негізін 

салды.      1971  жылы  Саяқ  кеніші  қатарға  қосылды.  1985  жылы  ерекше  құрылым  сұйық  ваннада 

(ПЖВ)  қондырғысы  пайдалануға  берілді  Бұл  құрылыс  жоғары  өнімділігімен,  отын  өнімдеумен 

жəне  басқа  да  касиеттермен  ерекшеленеді.  Екінші  сұйық  ваннада  балқыту  құрылысының 

аяқталауы мен 1999 жылғы Венюклов пешінің қайта жабдықталуы өндірістің өнімділігін арттыра 

түсті. Қазргі уақытта БТКК – да таңдаулы мыс балқыту комплексі жұмыс істеп тұр.  Міне, енді ару 

Балқаштың  жағасында  мыс  алыбы  мен  қатар  қазақтың  сұлу  қаласы  Балқаш  қаласы  гүлденіп, 

түрлене бастады.  Тарихқа үңілсек, Балқаш құрылысшыларының тұрағы болған қоныс 1937 жылы 

қала  деп  жарияланды.  1976  жылы  КСРО  Министрлер  Кеңесінің  шешімімен  ерекше 

архитектуралық  құрылысы  мен  үлгілі  құрылымы  үшін  мемлекеттік  сыйлығы  табыс  етілді.  

Сонымен  қатар  қала  ,  мыс  алыбы    –  құрылысшылар    қолымен  жасалған  еңбек.  Балқаш  қаласы 

Қазақстандағы  жас  қалалардың  бірі  Балқаш  қаласы  балықшыларының  да  қосқан  үлесі  аз  емес. 

1930  жылы  көлде  балық  аулау  өнеркəсібі  басталды,  сол  үшін  арнайы  17  балық  аулайтын  артель  

құрылған болатын. 1943 жылы балық консервасының бірінші партиясы шығарылды. Бүгінгі күнге 

дейін  балқаш балық  өнімін  тек қана  отанымыздың тұрғындары ғана бағалап, жақсы көріп қана 

қоймай, сонымен қатар шетел азаматтары да жақсы бағалайды.  Жыл өткен сайын қаланың көлемі 

кеңейіп, халық саны өсе түсті.  

1952  жылы  қаланың  жаңа  жобасын  жасады.  Ол  бойынша  Металлургтер  мəдениет  сарайы, 

Қазбекова-  Бейбітшілік,  Бөкейханов  көшелерін  бойлай  көпқабатты  үйлер  бой  түзеді.  60- 

жылдарың  аяғында  барактар  жойылып,  орнын  темір  бетонды  тар  бөлмелі  үйлер  басты,  мөлтек 

аудандар салынды. Соңғы құрылыстағы жаңалық «Мобиль» үлгісіндегі биік үйлер.                                      

1987  жылы  сəуірде  Балқаш  еңбеккерлерінің  экономикалық-мəдени  жетістіктері  мен  Ұлы 

Отан соғысы жылдарындағы неміс басқыншыларына қарсы күрестегі ерен еңбегі үшін Халықтар 

достығы орденімен марапатталды. 

Балқаштың  тарихы  даңқты  адамдар  есімдеріне  толы.  Солтүстік  Балқаш  өнірінің  байлығын 

игеруге  мыңдаған  адамдар,  əсіресе  жергілікті  тұрғындар,  кешегі  көшпенділер  аянбай  араласып, 

барлық өмірлерін арнады. 

Солардың  ішінде  ағайынды  Мусиндердің  тағдырын  ерекше  атаған  жөн:  Есімқан,  Əділқан – 

айтулы  металлургтер  болса,  Əлихан  қазақтың  тұңғыш  инженер  –  металлургтерінің  бірі, 

профессоры ретінде белгілі. 

Халқымыздың  біртуар  ұлы,  адал  перзенті,  ірі  мемлекет  қайраткері  Д.А.Қонаевтың  да  еңбек 

жолы осы жерден басталған. 

Сондай-ақ  Қоңырат  кен  орнының  алғашқы  кіндігін  кескен  ленинградтық  геолог 

М.П.Русаковтың,  «Балқаш  өнірі  құрлысының»  бірінші  директоры  В.И.Ивановтың,  Балқаш  мысы 

мен  молибденін  алуды  ашқан  бірінші  инженер,  Мемлекеттік  сыйлықтың  тұңғыш  лауреаты 

Е.И.Антоновскийдің,  Социалистік  Еңбек  Ері  Ю.К.Победоносцевтің,  Республика  еңбегі  сіңген 

дəрігер  М.Қазбекованың,  Кеңес  Одағының  Батыры,  №1  орта  мектептің  түлегі  О.Щербаковтың, 

халық  ақыны  Ш.Қошқарбаевтың  жəне  басқа  да  ел  азаматтарының  сіңірген  еңбектері  мен 

көрсеткен  батырлықтары  жадымызда  мəңгі  сақталды.  Əйгілгі  жерлестеріміздің  аттары  қаланың 

көшелеріне, мектептеріне, кітапханаларына берілген, ескерткіш тақталарына қашалған. 

Республикамыздың  Президенті  Н.Ə.Назарбаев  Балқаш  қаласына  көп  көңіл  бөледі. 

Балқаштағы  қазіргі  жағдайды  жете  түсініп,  Балқаш  кен-металлургиялық  комбинаты  «Самсунг» 

оңтүстік-корей  фирмасының  басқаруындағы  «Қазақмыс»  корпорациясының  құрамына  кіруге 

көмектесті. 

Н.Ə.Назарбаев  Балқаш  қаласының  активімен  кездесуіндегі  сөйлеген  сөзінде:  «Самсунг» 

фирмасы  бұл  жерде  енді  іске  кірісуде.  Шартқа  сəйкес  ол  өндірісті  дамытады  жəне  жетіліруде 

қаражат бөледі. Бірақ бұл кəсіпорын жұмысының нəтижесіне тікелей  байланысты болады. Қазіргі 

уақытта мыс өндірісінің тұрақтылығы келешекте кəсіпорынның жетілуіне сенімділік туғызады». – 

деді. 

«Балқаштүстіметалл»  ӨБ  2003  жылдан  «Қазақмыс»  корпорациясы  ЖШС-нің  қарамағына 

енді.  

Қалада  «Балқаштүстіметалл»  ӨБ,  «Түсті  металл  өңдеу  зауыты»  ЖАҚ-ы,  «Қарағанды  сүт 

комбинаты» ЖШС-нің «Балқашсүт» бөлімшесі т.б. ірі кəсіпорындар жұмыс істейді.  

Өнер  мекемелердің  жалпы  саны  –  16,  олардың  ішінен  12-сі  бюджеттік  салаға  жатады: 

орталық-кітапханалық жүйе, тарихи - өлке тану мұражай, 2 клуб.    

Балқаш қаласында жəне кенттердегі мемлекеттік кітапхана мекемелер жүйесі 9 кітапханамен 

ұсынылған: Сейфуллин атындағы орталық-қалалық кітапхана, Гайдар атындағы орталық-қалалық 

кітапхана,  №1,2,3,4  филиал,  Қоңырат  кентіндегі  №  5  филиал.  Интернетке  қосылған  кітапханалар 

саны саны – 7.  

01.07.2010 жылдың жағдайы Балқаш қаласының денсаулық сақтау мекемелерінде 210 дəрігер 

жəне 589 орта медициналық қызметкерлер жұмыс істейді. 

Қалада  2  жоғары  оқу  орны  (БГТУ,  Қазақстан-Ресей  институты),  4  арнайы  орта  білім  оқу 

орны, жалпы білім беретін 21 орта мектеп, 2 мектептен тыс мекемелер, АК-159/2 кешкілік мектеп 

жұмыс істейді. Білім беретін мекемелерде 11016 бала білім алады.  

Ірі  спорттық  мекемелер: 

«Қазақмыс» 

Корпорациясының  металлургтер  спорттық-

денсаулықты  жақсарту  кешені    («Металлург»  стадионы  ,  жүзу  бассейні,  спорттық-су  стансасы  , 

«Сары-Арқа» шаңғы базасы ), «Барыс» спорттық - сауықтыру кешені, Жас жеткіншектердің спорт 

мектебі.    

    Қалада 140 спорттық құрылымдар, ірі спорттың спорт түрлері 26, спорттық секциялардың 

саны  мен  сауықтыру  топтарының  саны  –  316,  жас  жеткіншектер  спорт  мектебінде  10  ірі  спорт 

түрлері  бар.  Сонымен  қатар  қала  аймағында  облыстық  ЖЖСМ,  ЖЖДБСМ  –  нан  21  спорттық 

топтар жұмыс істейді.  

     2010  жылдың  сəуір  айынан  бастап  қалалық  коммуналдық  кəсіпорыны  «Жекпе-жек»  - 

спорттық клубы жұмыс істей бастады. 

Балқаштықтар, өздерінің достық, кішіпейілділік, халықтық жəне ұлттық дəстүрлерді сыйлау, 

құрметтеу,  мақтан  ету  секілді  жақсы  əдет  ғұрыптарын  да  сақтай  біледі.  «Наурыз»,  «Жаңа  жыл», 

«Республика күні»,  «Қала кұні» сияқты жалпы қалалық мерекелер қызықты да көңілді өткізіледі. 

Көпұлтты  жəне  əр  тілдес  Балқаш  тұрғындары  «Орыстың  масленицасын»,  татарлардың 

«Сабантойын», корейліктердің Жаңа жылын тамашалап өткізеді. 

Балқаш  қаласы  –  жастар  қаласы,  өйткені  мұнда  екі  жоғары  оқу  орны,  бірнеше  колледж, 

лицейлер бар. Онда еліміздің жас буын, болашағы – қыз-жігіттер білім алып, тəрбиеленуде.  

 

Əдебиеттер: 

 

Аралым- арым, Балқашым- бағым / құраст. Н.Жүнісбаев, 1988. - 264 б.  

Асубаев Б. Қ.  Балқаш  - Алакөл алабында туризмді дамытудың рекреациялық географиялық 

негіздері (жазық аумақтар мысалында): автореферат / Б. Қ. Асубаев, 2010. - 16 б. 

Əзиев Ə. Мыс ошағы: роман / Ə. Əзиев ; ред. А. Естенов, 1988. - 284 б.  

Балқаш. Тарих беттері (1936-2007 жж.): құжаттар мен материалдар жинағы, 2007. - 435 б. 

Бигелдиев Б. Балқаш оттары: өлеңдер мен дастандар / Б. Бигелдиев, 1975. - 125 б. 

Бигелдиев Б. Балқаш: өлеңдер / Б. Бигелдиев ; құраст. Н. Төреқұлов, 1970. - 44 б. 

Жанайдаров О. Ежелгі Қазақстан аңыздары / О. Жанайдаров, 2006. - 248 б. 

Жанысбай  С.  Сарыарқаның  самалы:  Туған  жер,  табиғат,  экология  мəселері  туралы  кітап  / 

құраст. С. Жанысбай, 2003. - 226 б.  

Жаңабекұлы  С.  Балқаш  қаласының  құрметті  азаматтары:  тарихи-өмірбаяндық  очерк 

(жалғасы) / С. Жаңабекұлы, 2007. - 112 б.  

Жатқанбаев Ж.Ж. Экология негіздері / Ж. Ж. Жатқанбаев, 2003. - 212 б.  

Жұмабеков Қ. Бақытты аймақ / Қ. Жұмабеков, 1990. - 272 б.  

Жүнісов Д. Өзен-көл атаулары / Д. Жүнісов, 1991. - 128 б.  

Қаланың төлқұжаты // www.balkhash.kz 

Қанаттас  қалалар:  Орталық  Қазақстанда  Совет  өкіметі  жылдарында  қатар  түзеген  жас 

қалалар жайлы очерктер жинағы / Құр. Е. Бəйтенов, 1968. - 156 б.  

Қарағанды  облысы:  [кітап-альбом]  /  құраст.  Петухов  В.  ;  қаз.  тіліне  ауд.  М.  Хасен  ;  ағыл. 

тіліне ауд. А. Аяпбекова, 2006. - 283 б.  

Қойшыманов Т. Қоңырат бөктерінде. - Алматы, 1967. - 144 б. 

Николаев  В.  Балқаш  өңірі  /  В.  Николаев  ;  ауд.  Т.  Мұқаев,  1986.  -  152  бАлпысұлы  С.  Біз 

ұрандамай  жұмыс  істейміз:  /Балқаш  қаласының  əкімі  Қ.Қаскенұлы  газет  тілшісімен  əңгімесінде 

аймақтағы  əлеуметтік  жағдай,  экономикалық  күрделі  проблемалар  туралы  ой  –  пікір  бөліседі/  // 

Орт. Қазақстан. – 1999. – 4 тамыз 

Орталық Қазақстан: Фотоальбом, 2001. - 192 б.  

Оспанова Г.С. Экология: оқулық / Г. С. Оспанова, Г. Т. Бозшатаева, 2002. - 402 б. 

Тайыров М. Балқаш – балықты өлке. – Алматы: Қайнар, 1971.- 68 б  

Тоғжанов Е. Л. Атамекен: оқу құрал / Е. Л. Тоғжанов, Т. Т. Аршабеков, 2002. - 324 б.  

Төлеутаев К. Балқаш өңірінің əндері / К. Төлеутаев, 1989. - 96 б.  

Шаушенова  А.  Ғ.  Өнеркəсіпті  қалалардың  гидрометеорологиялық  режимдеріне  жəне 

экологиялық  жағдайына  теориялық  баға  беру  (Балқаш  қаласының  мысалында)  [Текст]  : 

автореферат / А. Г. Шаушенова, 2010. - 17 б.  

Шаяхметов Қ. Балқаш // Қанаттас қалалар. – Алматы, 1968.-67-78 б. 

 

*** 

 

Ахметов  Қ.  Балқаш  –  жүрегіме  жақын  қала:  /Меншікті  тілшіміз  О.Жүнісұлының  Балқаш 

қаласының əкімімен сұхбаты/ // Орталық Қазақстан.- 1997. – 6 қырқ. 

Ахметов Қ. Балқаш қайта түлеу жолында // Сана. – 2000. – 22 маусым (№24). – 3б. 

Ахметов Қ. Елбасы тапсырмасынан туындайтын міндеттер: Қала əкімінің қала активі  

кеңесінде жасаған баяндамасынан // Балқаш өңірі. – 2001. – 9 наурыз 

Ахметов  Қ.  "Мысшылар  мекені  дəулетті,  сəулетті  болады":  "Балқаштүстіметалл"  ӨБ  дир. 

жұртшылықпен    байланыс  жөніндегі  орынб.  Қ.Қ.Ахметовпен  сұхбат  /сұхбаттасқан  О.Жүнісұлы// 

Орталық Қазақстан.- 2006.- 27 сəуір.-8 б. 

Əбеуов М.  Қала - бəріміздің ортақ үйіміз: Балқаш қаласының бас архитекторы М.Əбеуовпен 

əңгіме / Əңгімелескен Ж.Башар// Балқаш өңірі.- Балқаш, 2001.-12 қыркүйек 

Əбілқайырқызы А. Достық шаһары / Əбілқайырқызы А. // Мысты өңір. - Жезқазған, 2007 . - 5 

қазан (N41).- 8 б.  

Əбілқайырқызы  А.  Мысты  қала  шежіресі  /  Əбілқайырқызы  А.  //  Мысты  өңір.  -  Жезқазған, 

2007 . - 27 сəуір.(N17).- 10 б.  

Əлин А.  Соғысқа дейінгі Балқаш өнірі// Қазақ  тарихы.- 2004.- N6.-99-103 б. 

Əлібиева Ə. Тамырын тереңге тартқан: Балқаш 70// Орталық Қазақстан. - 2007. - 7 сəуір.- 4 б.  

Əрінұлы  А.      Өмір  белестері:  2001  жыл  -  Тəуелсіздік  жəне  достық  жылы//  Балқаш  өңірі.- 

Балқаш, 2001.- 13 ақпан 

 Əсіпұлы  С.    "Зауыт  біраз  тұрады,  бəрібір  іске  қосылады"//  Орталық  Қазақстан.-    2004.-  12             

қазан.-4, 6 б. 

          Байқуатов  Д.Ы.    Балқаш  мысы:  бүгін  жəне  ертең:    Балқаш  мыс  қорту  зауытының  дир. 

Д.Ы.Байқуатовпен сұхбат / Сұхбаттасқан О.Жүнісұлы// Орт.Қазақстан.- 2004.- 17 шілде.-9б. 

 Бақаева Р.  Тəуелсіздік - ұлттық өрлеудің ұлы күйі:  Қала əкімі аппаратының іскі саясат жəне 

əлеум.  сала    бөлімінің  меңгерушісі  Р.Бақаевамен  сұхбат  /  Сұхбаттасқан  Б.Болатбекова//  Балқаш 

өңірі.- Балқаш, 2001.-7 желтоқсан 

       Балқашта поэзия салтанат құрды: өркен // Балқантау. - Қарағaнды, 2007 . - 26 сəуір (N17).- 10 

б.  

Башар  Ж.  Балқаш  -  бай  қала:  [Қаланың  экономикалық  портретінің  штрихтары]  /  Ж.Башар, 

Т.Майбас// Орт.Қазақстан.- 2000.-22 наурыз 

Бөлекова  М.  Балқашым  -  бағым  /  Бөлекова  М.  //  Мысты  өңір.  -  Жезқазған,  2007  .  -  5  қазан 

(N41).- 8 б.  

Бірманов З. Көшелер атауларын өзгертті// Орт. Қазақстан.-  2000.-12 қаңтар  

Домбай  Н.    Балқашқа  бардым,  не  көрдім,  не  сездім?:  Сапар,ойлар  //  Мысты  өңір.- 

Жезқазған,2004.- 23 қаңтар.-6 б. 

Жанов М. Əрдайым денсаулық күзетінде: Балқаш 70 / Жанов М. // Орталық Қазақстан. - 2007. 

- 7 сəуір.- 5 б.  

Жұмасұлтанов Ə. Қазыналы өңір туралы үш кітап: жаңа кітап // Орталық Қазақстан. - 2007. - 

27 қыркүйек.- 6 б.  

Жүнісов О. Жоғары деңгейде атап өтеді: Балқаш қаласына – 60 ж. // Орт. Қазақстан.- 1997. – 

13 қырқүйек. 

Жүнісұлы, О.    Балқаштың шежіресіндей əсерлі / Жүнісұлы О. // Орталық Қазақстан. - 2007. - 

8 наурыз. - 8  б.  

Жүнісұлы, О.    Мысты Балқаш - нұрлы Балқаш: тəуелсіздік тартулары // Орталық Қазақстан. 

- 2006. - 2 желтоқсан. – 1-3  б.  

Жүнісұлы О. Сен киелісің, Балқашым! Балқаш 70 // Орталық Қазақстан. - 2007. - 14 сəуір.- 2 б 

Жүнісұлы,  О.  Ынтымағы  жарасқан  ырысты  ел:  ауыл  жылдары  -  2003-2005  //  Орталық 

Қазақстан. - 2003. - 25 қазан. - 6  б.  

Кəукербекұлы С. Ырысты өлкенің ырзығы: Балқаш 70 // Орталық Қазақстан. - 2007. - 7 сəуір.- 

4 б.  

Оразымбет  М.  Менің  қалам  /  Оразымбет  М.  //  Мысты  өңір.  -  Жезқазған,  2006  .  -  27  қаңтар 

(N4).- 7 б.  

Сағынтай  С.    Көрігіңнен  отын  сөнбегей  мысты  қала:  [Балқаш  қаласы  туралы]  //  Орталық 

Қазақстан.- 2002.-16 ақпан 

Садовая Г.  Балқаш өңірінің байлығы// Орталық Қазақстан.- 2000.-19 шілде 

Сардарбек  К.  "Қазақты  күңіренткен  -  "58-статья":  өлкетанушы  К.Сардарбекпен  əңгіме  / 

əңгімелескен О.Жүнісұлы // Орталық Қазақстан. - 2007. - 13 қазан.- 7 б. 

Сардарбек  К.  Руханияттың  дербес  атауы:  Балқаш  70  /  Сардарбек  К.  //  Орталық  Қазақстан.  - 

2007. - 7 сəуір.- 5 б.  

Сəденов Қ.  Ару Балқаш, əнім менің: Əн // Орталық Қазақстан.-  2002.- 16 ақпан 

Сматаев Б. Бақыр қазан қайнаса, бəріміздің бағамыз: /Балқаш қаласына – 60 жыл/ // Орталық 

Қазақстан. - 1997. – 17 қырқүйек 

Төкішев Қ. Бүгіннің белесінен қарасақ: Балқаш 70 / Төкішев Қ. // Орталық Қазақстан. - 2007. 

- 7 сəуір.- 4 б.  

Шалова Б.  Балқаштың болашағы зор // Орталық Қазақстан.- 2002.- 2 қазан.-2 б. 

Ыбыжанқызы К.  Арман қала // Балқаш өңірі.- Балқаш, 2001.-10 тамыз 

 

 

22  сəуір  1937  –  Ақын,  термеші,  ҚР-ның  еңбек 

сіңірген 

мəдениет 

қызметькері 

Шынболат 

Ділдебаевтың туғанына 75 жыл 

 

Ш.  Ділдебаев  1937  жылы  22  сəуірде  Қызылорда  облысы,  Шиелі  ауданы 

Сұлутөбе ауылында дүниеге келді.  

1950 жылы кешкі жұмысшы жастар мектебін, 1964 жылы Жезқазған тау-

кен  техникумын  бітірген.  1957-1992  ж.  Жезқазған  кенішінің  №45  шахтасында 

жұмысшы,  ауысым  мастері  болып  істеді.  1980  жылдардан  республикалық 

ақындар  айтысына  жиі  қатысып,  жүлделі  орындарға  ие  болды,  шебер 

термешілігімен танылды. ЖКМК «Горняк» мəдениет үйінде көркемөнерпаздар 

үйірмелеріне  жетекшілік  еткен.  Сəтбаев  қаласындағы  «Байқоңыр»  кинотеатрының  алғашқы 

директоры  (1974),  «Арман»  халықтық  əн-би  ансамблін  ұйымдастырып,  жетекшісі  болды  (1975). 

Ансамблмен бірге Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Украина жерлерінде өнер көрсеткен.   «Ұлытау 

үні», «Байқоңыр дауысы» фестивальдерін алғаш ұйымдастырушылардың бірі. 

1991 жылы ҚР еңбек сіңген мəдениет қызметкері атағы берілді. Сəтбаев, Ақтөбе, Қызылорда 

қаласының, Шиелі ауданының, (1997) Сұлутөбе ауылының «Құрметті азаматы» атағы берілді. 

Ш.Ділдебаев  халыққа  кеңінен  танымал  «Кенші  сыры»  (1993),  «Жылжиды  жылдар»  (1997) 

атты  жыр  жинақтарының  авторы.  Сəтбаев  қаласындағы  Кеншілер  сарайына  Ш.Ділдебаев  есімі 

берілді. 

1998 жылы 7 қарашада қайтыс болды. 

 

Əдебиеттер: 

 

Ділдебаев, Ш.  Кенші сыры: өлеңдер,термелер,айтыстар / Ш. Ділдебаев. - Алматы : Жазушы, 

1993. - 111 б.  

*** 

Ділдебаев  Ш.  Алға  ұстар  ағамыз  еді:  Жақсының  аты  мəңгілік  //  Мысты  өңір.  -  Жезқазған, 

2003. - 14 наурыз.- 6 б.  

Ділдебаев Ш. Алпысыншы көктемім // Шарайна. - Сəтбаев қаласы, 2007. - 2 наурыз (№ 25).- 

4 б. 

Ділдебаев Ш. Ардақтайтын елім бар // Мысты өңір. - Жезқазған, 2003. – 7 қараша.- 16 б.  

Ділдебаев Ш. Жезқазған: жыр шашу // Сарыарқа. - Жезқазған, 2004. - 16 желтоқсан.- 14 б.  

Ділдебаев Ш. Сізден ғана нəр алам // Мысты өңір. - Жезқазған, 2008. - 1 мамыр (№16) .- 7 б.  

 

 

Ш.Ділдебаевтың шығармашылығы туралы əдебиеттер: 

 

Ұлытау ақындары: мақалалар, өлеңдер, толғаулар, айтыстар / құраст. Ғ. Е. Ештанаев, 2007. - 

233 б.  

Ділдебаев  Шынболат  (1937-1998)  //  Жезқазған:  энциклопедиялық  анықтама  /  бас  ред.  С.Ү. 

Қожамсейітов. - Алматы : Эверо, 2004. - 191 б. 

Шынболат  Ділдебаев  (1937-1998)  //

 Қарағанды. Қарағанды облысы: энциклопедия / ред. А. 

А. Абдулин. - Алматы : Атамұра, 2006. - 558 б.  

Шынболат Ділдебаев.  - Жезқазған : Қазақмыс, 2007. - 36 б.  

Шынболат Ділдебаев [Электрондық ресурс] : 70 жыл, [2009]. - 1 эл. опт. диск (CD-ROM) 

 

*** 

 

Асантегі, Т.  Қаныш атындағы қайсар қала: [Сəтбаев қаласы туралы] // Орталық Қазақстан. - 

2002. - 2 наурыз.  

Баймаханұлы С. Жарқылдап жүруші еді армызда // Сарыарқа. - Жезқазған, 2007. - 2 наурыз 

(№ 9).- 12 б.  

Бекмаханұлы И. Ағаны аңсау немесе сағыныш // Сарыарқа. - Жезқазған, 2007. - 8 наурыз (№ 

10).- 11 б.  

Бекмаханұлы И. Елін сүйген Шынболатын ұмытпайды елі де  // Сарыарқа. - Жезқазған, 2002. 

- 6 қараша  

Бекмаханұлы И. Жезкиік // Сарыарқа. - Жезқазған, 2007 . - 11 мамыр (N19).- 13 б.  

Белгібай І. Арқалы жырдың ардағы // Шарайна. - Сəтбаев қаласы, 2007. - 14 қараша (№ 130).- 

1 б.  

Бұланбаев Д.  "Поэзия - менімен бе егіз едің?" : өлеңдер // Сарыарқа. - 2001. - 19 қаңтар.  

Дастанов А. "Арқаның ақтаңгері" // Шарайна. - Сəтбаев қаласы, 2007. - 8 наурыз (№ 27/28).- 

12 б.  

Дастанов  А.  Арқаның  ақтангері  арқалы  ақын,  алты  алаш  ардақтады  Шынболатын!  // 

Сарыарқа. - Жезқазған, 2007. - 14 қараша (№ 63).- 3 б. 

Дастанов А. "Бейбастақ сойқан заманның Бұқары болған Шын-аға // Сарыарқа. - Жезқазған, 

2007. - 2 ақпан (№ 5).- 11 б.  

Дастанов А. Той қоңырауы сыңғыр қақты: Ақын, жыршы, термеші Шынболат Ділдебаевтың 

туғанына 70 жыл толу қарсаңында // Шарайна. - Сəтбаев қаласы, 2007. - 26 қаңтар.- 2 б.  

Дастанов  А.  Халқына  Шынболатын  қауыштырған,  қалада  болып  өтті  айтыс-думан!  // 

Шарайна. - Сəтбаев қаласы, 2007. - 14 қараша (№ 130).- 2 б.  

Дастанов А. Шынболаттың шындығы // Сарыарқа. - Жезқазған, 2007 . - 18 мамыр (N20).- 11 

б.  

Дастанов А. Шынболатын сағынып қалыпты елі... // Сарыарқа. - Жезқазған, 2007. - 8 наурыз 

(№ 10).- 11 б.  

Дастанов  А.  Шындықтың  шырқау  шыңы:  [ақын  Ш.Ділдебаев  атындағы  республикалық 

айтыс] / Дастанов А. // Орталық Қазақстан. - 2007. - 20 қараша.- 4 б. 

  Ерман  Ж.  "Ақиқатты  айта  алмаса,  несі  айтыс?!":  ақын  Ж.Ерманмен  əңгіме  /  əңгімелескен 

Қ.Құрмансейіт // Мысты өңір. - Жезқазған, 2007 . - 30 қараша (N48).- 1 б.  

Есжанова  А.  Сөнбейтін  алау  /  Есжанова  А.  //  Мысты  өңір.  -  Жезқазған,  2007  .  -  18  мамыр 

(N20).- 7 б.  

Жəкенова  Ш.  Елінің  есінде  қалған  азамат  /  Ш.Жəкенова  //  Сарыарқа.  -  Жезқазған,  2001.  -  6 

қазан  

Жəкенова  Ш.  Кенші  еді  жердің  кенін  бұрғылаған,  кеудесінен  өлең-жыр  бұрқыраған  /  Ш. 

Жəкенова // Шарайна. - Сəтбаев қаласы, 2007. - 2 наурыз (№ 25).- 4 б. 

Жыр дəптерінен // Жаңа жол. - Киевка, 1993. - 4 желтоқсан.- 3 б.  

Имамбаева З. Өнердегі ұстазым / Имамбаева З. // Шарайна. - Сəтбаев, 2005. - 5 қараша.- 2 б.  

Қожахметов А. Жастық шақты бірге өткерген дос едік / А. Қожахметов // Шарайна. - Сəтбаев 

қаласы, 2007. - 30 наурыз (№ 35).- 10 б.  

Қожахметов  М.  Күмбірлейді  қолымда  Шынкеңнен  қалған  домбыра:  жыршы,  термеші 

М.Қожахметовпен  əңгіме  /  əңгімелескен  А.Дастанов  //  Мысты  өңір.  -  Жезқазған,  2008.  -  19 

қыркүйек (№36).- 6 б.  

Қожахметов  М.  Шынболаттың  жүрдім  талай  қасында:  Ақын,  жыршы,  термеші 

Ш.Ділдебаевтың туғанына - 65 жыл // Сарыарқа. - Жезқазған, 2002. - 19 көкек 

Құрмансейіт  Қ.  "Ұлтының  мұңын  айтпасаң  Ұлытаудға  несіне  келдің?!": [ақын Ш.Ділдебаев 

атындағы республикалық айтыс] // Мысты өңір. - Жезқазған, 2007 . - 16 қараша (N46).- 9 б. 

Мырзабеков Б. Шындықтың аты өлмейді // Сарыарқа. - Жезқазған, 2007. - 8 наурыз (№ 10).- 

11б.  

Тұрсынұлы  М.  "Жігіттің  артық  туған  арыстаны"  //  Шарайна.  -  Сəтбаев  қаласы,  2007.  -  2 

наурыз (№ 25).- 4 б.  

Түсіпов І. Жүремін қалай сағынбай... // Мысты өңір. - Жезқазған, 2008. - 16 мамыр (№18).- 7 

б.  

 

 

жүктеу/скачать 2,79 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: