əңгімемізге арқау болып отырғаны Айнық

сын шабуылынан қапылыста оқ тиіп  лген» 

деген с зі естен кетпейді. Жергілікті халық 

«Қарасақал әулие» қорымы деп ұмытпай  атап 

жүрген жерде  к не бейіт орны т бешік (құлаған 

мазар болуы керек) болып жатыр. «Қарасақал  

әулие» бейіті деп жергілікті халық зиярат  жасап 

тұрады екен. Шежіре жазушылар әр аталықты 

30-35 жылдан есептеген.  лімнің белгілі тарихи 

тұлғаларының туған жылдарымен салыстыра 

отырып есептегенде, Айнық шамамен 1420-

1450 жылдары, ал Тегенболат 1425-1500 жылдар 

шамасында  мір сүрген (20-30жыл айырма 

басқа ештеңе жоқ. Соған қарағанда  бұдан 

шамамен 565 жыл бұрын жау қолынан қаза 

болған Айныққа дұрыс белгі қойылмағандығы, 

қойылса да к нерген болуы, әлде үйінді астында 

қалуы мүмкін. Ал одан беріректе 250 жыл бұрын 

қайтыс болған Бақтыбай батырға ел қатарлы 

құлпытас қойылмауы, мазар салынбауы  қалай?! 

«Қарасақал әулие қорымы» деп 1758 жылдан 

бұрын да аталып келе жатыр емес пе? Неге 

«Бақтыбай батыр қорымы» деп аталмаған? 

Осы ж нінде бізге жол басшы болып 

барған, жергілікті Қаражар ауылының тұрғыны 

тарихшы ұстаз Бисен Жақанов ақсақалдан 

сұрағанымызда: «Біздің естуімізде бұл  ңір 

ертеде  лім тайпасы қоныстанған жер екені 

даусыз. Сіздердің шежірелеріңізге қарағанда 

бұл  лімнің Қарасақал руының батыры және 

әулиесі Айнық деп есептеймін. Себебі осы 

уақытқа дейін Бақтыбай батырды лақап атымен 

«Қарасақал» деп атағанын еш уақытта естіген 

емеспіз деп елдегі үлкен кісілер де күмәнмен 

қарайды. Кезінде Байғанин аудандық ардагер-

лер кеңесінің т рағасы, бұрын партком хат-

шысы, совхоз директоры қызметтерін атқарған 

Ибрагим Ермекбаев деген азамат аудандық 

«Жем-Сағыз» газетінде (12.10.2003 жылғы): 

«Осы кезге дейін қай жерде, қандай жағдайда 

қайтыс болғаны белгісіз болған Бақтыбайды енді 

аяқ астынан осы кісі деп жармаса кетулері қалай 

болды. Ал егер анық болса, айғақты деректер 

келтіре отырып, жергілікті тұрғындармен неге 

бір рет кездеспеген» деп қарсылық пікірлерін 

білдірген болатын. Бұл бейіттің Бақтыбай 

батырдікі еместігі туралы менің де жазған 

мақалаларым 2003 жылғы облыстық «Атаме-

кен» газетінде басылып, « мір  ткелдері» атты 

кітабыма да енген болатын» деді. 

2016 жылдың 28-31 шілде күндері Ақт бе 

қаласында болғанымда Ақт бе облысы-

на танымал, кезінде к птеген лауазымды 

қызметтер атқарған, бұл күнде зейнеткер, 

« йтеке би» қоғамдық қорының т рағасы 

Еркін Құрманбеков ағамен сұхбаттасқанымда: 

«Кезінде мен де облыстық газетте «Қарасақал 

Бақтыбай ма?, Бақтыбай Қарасақал ма?» атты 

мақала жазып, «Қарасақал әулиені» Бақтыбай 

батырға телудің дұрыс емес екенін білдіріп, 

пікірімді жазған едім» деген еді. 

Бұл жердегі Айнық батыр ма, әлде Бақтыбай 

батыр ма? Алғаш кімнің жерленгенін анықтауда  

Ақт бе облыстық мәдениет басқармасы, 

 зиялы қауым,  лкетанушы-ғалымдар зерттеп, 

талқылап бір шешімге келер, әділетін айтар 

деген ойдамыз.  лімұлы Айнық батырдың 

жерленгені нақтыланған жағдайда, Ақт бе 

облыстық мәдениет басқармасының және 

мәдени-тарихи ескерткіштерді қорғау б лімінің 

келісімдерін ала отырып, ұрпақтары бейіт 

басына құлпытас белгісін қойып, кесене салу 

ниетінде жүр. 

Қызылорда облысы

Тұрекеңнің 22 жыл отасқан жан жары, 

ұлағатты  ұстаз Нәзен апай ақырғы деміне 

дейін аяулы азаматына адалдық таны-

тып, ұл-қыздарын аяғынан тұрғызды, 

олардың  жоғары білім алуына, отбасы-

лы болуына қолдан келгенін жасады. 

Ол кісі де бұдан екі жыл бұрын  мірден 

тті. Тұрекеңнің үлкен ұлы Жеткіншек 

қазақ ауыл шаруашылығы институтын 

тәмамдап, экономист бойынша абырой-

лы еңбек етуде. Бұл күндері Жеткіншек 

те немере сүйіп отырған қадірменді ата, 

бір үлкен шаңырақтың басшысы. Ал одан 

кейінгі ұлы Нұрлан инженер-экономист, 

отбасын құрған, облыс орталығындағы 

бір үлкен компанияның білікті маманы.

Тұрекенің  қыздары  Жамал, Гүлнара 

мен Эльмира да әке жолымен экономист, 

қаржыгер мамандығын таңдаған, үшеуі де 

жоғары білімді.

 – Біз, ұрпақтары, әкемізді елі үшін, 

қоғамның дамуы үшін әркез адал еңбек 

е т к е н   т ұ л ғ а   д е п   с а н а й м ы з ,   –   д е й д і 

Тұрғали ағамыздың үлкен қызы Жамал 

бізбен әңгімесінде. – Ол облыстық ме-

кемелерде, Махамбет, Исатай аудан-

дарында басшылық қызмет атқарған 

кезінде  зінің бар күш-жігері мен білім-

қабілетін аямай жұмсап, к пшіліктің 

ықыласына б ленді.  кеміз достарын 

ерекше қадірлей білді, әсіресе Қ.Ғилымов 

С.Дауылбаев, К.Мулюков, Қ.Сапарғалиев, 

Х.Хайыров, Н.Идранов, М.Оразғалиев, 

т.б құрдастарымен кездескен кезде ерекше 

қуанатын еді.

кеміз отбасында бала тәрбиесіне де 

зор к ңіл б лді, бірақ ешқайсысымызды 

орынсыз еркелеткен жоқ. Ең үлкеніміз 

Жеткіншек әжеміздің бауырында болды да 

оның еркін  скендігіне аса к ңіл аударма-

ды. Ал қыздардың кішісі Эльмираны  те 

жақсы к рді. Жұмыстан үйге келгенде оған 

ерекше мейірімін т гіп, « з қызым, қызыл 

гүлім» деп отыратын. Бірақ бала тәрбиесіне 

келгенде ешқайсымызға да дауыс к теріп  

ұрыспайтын. Қазір сол кездерді ойлағанда, 

әкеміздің жанға жайлы шуақты мінезі еске 

түскенде ауыр күрсінеміз.

2007 жылы  зі қызмет істеген Исатай 

ауданының жұртшылығы Т.Мусағалиевті 

еске алып,  ол тұрған үйге ескерткіш 

тақта қондырған, сол к шеге оның есімін 

беріпті. Бұл  елге еңбегі сіңген азаматтың 

қарапайым рухына адалдық, оның атын 

есте қалдыруға бағытталған игі шара екені  

с зсіз.

Атырау облысы

А й н ы қ   1 7 7 0   ж ы л д а р ы   қ а л м а қ т а р м е н 

шайқаста ерекше к зге түседі. Осы арпалыс 

кезінде оның інісі Тегенболат та ерлігімен 

ерекшеленеді. Осыған орай 89 жасында дүниеден 

ткен, кезінде Қазақ Совет Энциклопедиясына 

к птеген мәліметтер берген шежіреші Қызылбай 

Қарабалаев (1896-1985ж.) ақсақалдың айтқан 

бір әңгімесін еске түсіре кетейік: «Ертеде қазақ 

пен қалмақ соғысып, барымталасып жүрген кезі 

екен. Бір күндері қазақтың ханы қалмақтың жиі, 

тұтқиыл шабуылынан мезі болып, қалмақта 

кеткен мал-жанын қайтару үшін қол  жинап 

жорыққа аттаныпты. Міне, осы шайқаста 

Айнық пен Тегенболат бастаған к п қосын, 

қамал қақпасын балталап бұзып, қалың атты 

әскерді ішке кіргізіп, жауды жеңіп, мал-мүлкін 

олжалап еліне қайтыпты. Ел шетіне келген соң, 

олжа б лісіпті. Олжа  б лушілер  бірінші б лісті 

ханға, екінші б лісті билер мен әскер басыларға, 

үшінші б лісті ханның ұсынысымен «қара 

сақалды екі батырдың арқасында жауды жеңіп, 

олжа салып отырсыңдар, сондықтан да үшінші 

б ліс олжаның билігін сол екі қара сақалды 

батырларға беріңдер» депті. Хан н керлері екі 

батырды тауып, хан алдына апарып, олжадан 

үлесін беріпті. Айнық пен Тегенболаттың – екі 

батырдың «Қарасақал» атануының мәнісі осы-

лай болған екен деген аңыз бар». 

«Батыр Қарасақал» аталған  лімнің үшінші 

баласы Айнықтан Сарыбас жеке туған. Айнық 

лген соң әйелі Ырыстыны әмеңгерлік жо-

лымен  лімнің бесінші баласы Тегенболатқа 

некелеген. Тегенболаттың жеңгелей алған осы 

әйелінен Шіңгір, Пұсырман туып, бір анадан 

туған үш баладан тараған ұрпақ «Үш қарасақал» 

аталып жүр. 

Ш е ж і р е ш і   Қ ы з ы л б а й   а қ с а қ а л д ы ң : 

«Жас кезімізде шежіре айтқан үлкендерден 

есіткеніміз: Айнық батыр Жем  зенінің бой-

ында «Оймауыт» деген жерде қалмақтың то-

1965 жылдың жаз айында басталды, – 

дейді ол. – Мен бұл кезде Махамбет 

аудандық ауыл шаруашылығы  ндіріс 

басқармасының бастығы болатынмын. 

Сол шақта кеңшар орталығы шалғайдағы 

Забурын селосынан (қазір Зинеден 

ауылы деп аталады) Жанбайға жаңа 

к шіріліп, әртүрлі құрылыс нысанда-

ры, мәдени-әлеуметтік ғимараттар енді 

ғана салынып жатқан кез еді. Себебі 

кеңшардың орталығын к шіріп, жаңа 

орынға қоныстандыру бір-екі жылда 

бітпейтін шаруа екені белгілі. Ал осын-

дай қиындық, сындарлы шақ директор 

ретінде Т.Мусағалиевтің еншісіне тиген-

ді. Оның үстіне кеңшардағы т рт түлік 

малдың шашыраңқы орналасуы, жазғы 

жайылымның 150-200 шақырым құм 

ңірінде  болуы, мал азығын дайындай-

тын алқаптың тарлығы, малшыларға 

әлеуметтік-тұрмыстық жағдай туғызу 

ісі аз тауқымет жүктемейтіні  з- зінен 

түсінікті. Тұрекең осының бәрін кеңшар 

мамандарымен бірлесе отырып, ұтымды 

ұйымдастыра білді. Кеңшар біртіндеп 

о б л ы с т а ғ ы   о з а т   ш а р у а ш ы л ы қ т а р 

қатарынан орын алды...

1 9 7 0 - 7 5   ж ы л д а р   а р а л ы ғ ы н д а   о л 

облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы 

басшысының орынбасары, облыстық 

жоспарлау комиссиясының т рағасы 

БАТЫР БЕЙІТІН 

БАТЫР БЕЙІТІН 

анықтасақ...

анықтасақ...

болуы мүмкін) деуге болады. Үлкендер Айнық 

шамамен 28 жас жасап, елін, жерін моңғол және 

құба қалмақтарынан қорғауда батырлығымен, 

киелілігімен «Қарасақал батыр», «Қарасақал 

әулие» атанған. Айнық батырдың жерленген 

бейіті, кейін қорымға айналған» деп шежіре 

бойынша ұрпақтан-ұрпаққа айтып келеді. 

Ақт бе облысы Байғанин ауданының оңтүстік 

бетінде, бұрынғы «Диар» совхозы, қазіргі 

«Бесбай» шаруа қожалығынан 5-6 шақырым 

жердегі Жем  зенінің бойында «Қарасақал 

 Тегенболат» аталған бейіттің бар екені айтылып 

жүр. Айнықтың інісі Тегенболат осы жерде 

жерленгені анық. Ағайын адамдардың жай 

тапқан жерлерінің ара қашықтықтары атпен 

жүрсе жобамен 100-120 шақырым шамасында. 

Біз Қызылорда облысы Қазалы ауданының 

бір топ Айнық пен Тегенболаттың ұрпақтары 

2014 жылдың қыркүйек айының 26-28 күндері 

Ақт бе облысы Байғанин ауданы Жарқамыс 

елді мекенінен 60 шақырым жердегі, Жем 

зенінің оңтүстік бойындағы, қорымның ба-

тысында орналасқан т рт темір қада, сыммен 

қоршалған, бұдан 560 жыл шамасында салынып, 

бұл күнде құлап т мпешік болған  «Қарасақал 

әулие» бейітіне зияраттауға бардық. Жол бастау-

шыларымыз аудан орталығы Қарауылкелді елді 

мекенінің тұрғындары  тесбай Қалиев, Алтай 

Елубаев және 82 жастағы осы  ңірдің тарихын 

зерттеумен ұзақ жылдар бойы айналысқан, 

к птеген атақ пен марапаттардың егесі, ардагер 

қызметін атқарды. Облыс басшылары 1975 

жылдың бас кезінде білікті маман, іскер 

ұйымдастырушы ретінде Тұрғалиға  тағы 

бір сенім артып, оны Махамбет аудандық 

кеңесі атқару комитетінің т рағасы 

қызметіне тағайындайды. Осының ал-

дында ғана ауданға басшы болып облысқа 

танымал азамат Р.Т.Шырдабаев келген 

болатын. Тұрекеңмен қызметтес болған 

жылдарды бұл күндері мемлекет және 

қоғам қайраткері дәрежесіне к терілген, 

елімізге танымал тұлға Р.Тәжіғараұлы бы-

лай деп еске алады:

– Алғашқы күннен бастап Тұрекеңмен 

сыйласып жұмыс жасадық, –дейді ол. 

– Ауыл шаруашылығы саласына озық 

технологияны енгізу, асыл тұқымды мал 

сіру және бордақылау, сүт  німдерін 

ұлғайту, жеміс-жидек, к к ніс  сіру, 

т.б. жұмыстарды батыл қолға алдық. 

масы, 1967 ж.» деп сым темірмен күйдіріп 

жазып, басына т рт метрлік емен тақтайды 

тікесінен к міп, бейітті мал баспайтындай 

т рт темір қазық қағып, сыммен қоршап, 

қараудар болып жүріпті. Ол кісі 1980 жыл-

дар шамасында 80 жастың үстінде дүниеден 

ткен» деді Бисен аға.  те ертеде құлаған 

бейіт т мпешігінің жанына жақын жылдары 

Бақтыбай Т лесұлына (1698-1758ж.) ұрпақтары 

кесене салып, құлпытас орнатылғанын к рдік. 

Біздің түсінбегеніміз осы кесене алдындағы 

құлпытас жанына қосымша Битілеу балала-

ры атынан және Орынбай немересі Марат 

атынан таяу жылдары қойылған екі кішкене 

құлпытастарға «Бақтыбайдың халық қойған 

аты Қарасақал екен» деп жазыпты. Бақтыбай 

батырдың туғанына 300 жылдық  тойына 

қатысқан делегация мүшелерінің  жазуына 

қарағанда, Ақт бе жерінде  ткен ғылыми кон-

ференцияда Бақтыбайдың «Қарасақал әулие» 

қорымына жерленгені с з болғанымен, оның 

лақап аты «Қарасақал екендігі» айтылмайды. 

Қорым басындағы құлпытастар бұдан шамамен 

100-250 жылдар бұрын қойылған болуы керек. 

Ерекшелігі әйелдерге қойылған құлпытастардың  

ұшында  сәукеле, ал ер адамдардікіне дулыға, 

қылыш, найза, қалқан бейнеленген. Тастар-

ды «Жел» таудан 100 жылдың арғы жағында 

40 нармен тасып әкеліп, Келіс деген шебер 

жасаған» дейді Бисен аға. Бұл жерде құлаған 

мазар орнындағы үйілген к не топырақтан 

болып, ауылды жасыл белдеу к мкеріп 

тұр. Сол сияқты аудан орталығында Ұлы 

Жеңістің 30 жылдығына орай майданнан 

оралмағандар құрметіне ескерткіш ашы-

лып, типтік жобадағы мектеп, тұрғын 

үйлер, мәдениет үйі, басқа да әлеуметтік 

сала нысандары құрылысы басталды. 

1977 жылы 16 ақпанда Қазақ ССР 

Жоғары Советі Президиумының Жарлығы 

шықты да, оған сай соңғы рет 1957 

таратылған Новобогат ауданы Махамбет 

ауданы құрамынан б лініп, қайта қалпына 

келтірілетін болды.

О б л ы с   б а с ш ы л ы ғ ы   ж а ң а д а н 

қ ұ р ы л а т ы н   а у д а н ғ а   б а с ш ы л а р д ы 

іріктеу кезінде таңдау тағы да Тұрғали 

Мусағалиевке  түсіп, аудандық партия 

комитетінің бірінші хатшысы болып 

сайланды. Жасыратыны жоқ, аудан 

орталығына белгіленген Аққыстау елді 

де Алматы қаласындағы білімнің қара 

шаңырағы – С.М.Киров атындағы Қазақ 

мемлекеттік университетіне  оқуға түсіп, 

оның экономика факультетін ойдағыдай 

бітірген. 

Т.Мусағалиев жас маман ретінде 

ш а л ғ а й д а ғ ы   Қ ы з ы л қ о ғ а   а у д а н ы н а 

қызметке жіберіліп, осы аудандағы ауыл 

шаруашылығы  німдерінің  сапасы және 

оны тапсыру ж ніндегі инспекциясын-

да, кейін  облыстық ауыл шаруашылығы 

б а с қ а р м а с ы   м е н   о б л ы с т ы қ   а т қ а р у 

комитетінің аппаратында жұмыс істеді. Ол 

облыстағы қабілетті, іскер маман ретінде 

1962 жылы облыстық ауыл шаруашылығы 

басқармасы басшысының орынбасары 

қызметіне жоғарылатылады. 

1965 жылы небәрі 33 жастағы Тұрғали 

с о л   к е з д е г і   М а х а м б е т   а у д а н ы н ы ң 

 «Забурын» кеңшарына басшылық жұмысқа 

тағайындалады. Жас директордың  шебер 

ұйымдастырушылық қабілеті мен білікті 

басқару тәсілі осында жарқырай к рінді.

2 0 0 7   ж ы л ы   Т ұ р ғ а л и   а ғ а н ы ң   7 5 

жылдығына орай Алматы қаласында ба-

сылып шыққан кітапқа жазған естелігінде 

Атырау облысының Құрметті азаматы, 

облыс ауыл шаруашылығының ардагері, 

ңірге танымал тұлға болған  М.Сағынбаев 

бұл кезді былайша еске алыпты:

– Менің Тұрекеңмен таныстығым 

Ж а й ы қ   ж а ғ а с ы н д а ғ ы   Е р к і н қ а л а 

 ауылында дүниеге келген. Тұрғалидың 

жасы тоғызға толғанда екінші дүниежүзілік 

соғыс басталды да, отбасындағы жалғыз 

апасы Тұраш екеуі ана құшағында қала 

берді. Осылайша ел басына т нген 

қиыншылық Тұрғалиды ерте есейтіп, оның 

мірге жастай араласуына мәжбүр етті. 

Сабақтан тыс мезгілде және жазғы дема-

лыс кездерінде ол анасына қолғабыс етіп, 

к ппен бірдей тіршілік, күнк ріс қамын 

жасады. Жастайынан  мірге, білімге 

құштарлығы оны мектеп бітіргеннен 

кейін сол кездегі облыс орталығындағы 

саусақпен санарлық білім ұяларының бірі 

– Гурьев  (қазіргі Атырау) мұнай техни-

кумына  алып келді. Бұл соғыстан кейінгі 

тапшы кезең еді. Осындай қиындыққа 

қарамастан Тұрғали  зейін қоя оқып, 

техникумды жақсы бітіріп шықты. Елдегі 

ашаршылық, одан кейінгі соғыс зардабын 

к рген Жұмағыз ана «Жалғызым оқуын 

бітіріп, мамандық алып келді. Құдайым 

тек оған жар болып, жалғыз ұлымның 

жұлдызын жарқырата г р» деп аналық 

мейіріммен тілесе керек. Айтқандай, ана 

тілегі қабыл болып, Тұрғали тұлғалы азамат 

атанып, ел басқаруға дейін к терілді. 

скерден оралғаннан кейін Тұрғали  

1959 жылы сол кездегі облыстық ауыл 

шаруашылығы басқармасына қызметке 

шақырылып, әуелі аға есепші-нұсқаушы, 

артынан колхоздарды ұйымдастыру 

б лімінің басшысы міндетін атқарды. 

Б і л і к т і   к а д р л а р   р е з е р в і н е   а л ы н ы п , 

облыстық атқару комитеті т рағасының 

к мекшісі қызметіне шақырылады. Осы 

қызметте жүріп ол жоғары білім алу 

қажеттігін естен шығармапты. Сол кез-

ұстаз, бірнеше кітаптардың авторы, Қаражар 

ауылының тұрғыны Бисен Жақанов ақсақал. 

Тарихта ХI-ХV ғасырда  лім тайпалары, 

оның ішінде Қарасақал, Т ртқара рулары 

Борсық, Жем, Сағыз, Ырғыз, Тобыл, Жайыққа 

дейін жайлағаны айтылады. Сыр бойы халқының 

тарихын зерттеумен айналысып жүрген Қуандық 

бдіразақовтың «Қазалы» газетінің №39 (726) 

санында (27.05.2015) жарияланған «Жайықтан 

ауған к ш» мақаласында  лім тайпасының 

орта ғасырда Ақт бе, Батыс Қазақстан  ңірінде 

ғұмыр кешіп, Т ртқара, Қарасақал, Қаракесек 

руларының Жем, Сағыз бойында қалғаны атап 

к рсетілген. 

« Р а й   А қ т е м і с о в   д е г е н   к і с і н і ң   ә к е с і 

Тілегенұлы Ақтеміс ақсақал 1940 жылдары 

«Бұл қорым  лімнің қорымы» деп айтқан екен 

және қорымның батыс бетінде мал баққан 

Т лекен Айтжан деген кісі «Қарасақал әулие 

бейіті Т лекен Айтжан, №3 Қалдайбек фер-

КӨҢІЛ КҮНДЕЛІГІНЕН

сіру және бордақылау, сүт  німдерін 

ұлғайту, жеміс-жидек, к к ніс  сіру, 

т.б. жұмыстарды батыл қолға алдық. 

комитетінің бірінші х

сайланды. Жасыраты

орталығына белгіленге

Ѓибратты ѓ±мыр

Ѓибратты ѓ±мыр

Е

Е

Алыс мал жайылым учаскелеріне ка-

налдар арқылы су жеткізу қамтамасыз 

етілді. Малшылардың жағдайын зерттеп, 

қажетті тағам, киім, тұрмысқа қажетті 

құралдарды жеткізу жолға қойылды. 

Осы бағытта жоспарға сай алыс  уча-

скелерге мәдени үгіт бригадалары мен 

автопоездар шығарып тұру дәстүрге енді. 

Осындай бірлесіп атқарған жұмысымыз 

кешікпей оң нәтижесін бере баста-

ды. 1975-76 жылдардың қорытындысы  

бойынша Махамбет ауданы барлық 

э к о н о м и к а л ы қ   ж ә н е   ә л е у м е т т і к 

к рсеткіштер  бойынша Бүкілодақтық 

жарыстың қорытындысымен жүлдегер 

атанып, к птеген мамандар, аудан бас-

шылары мемлекеттік наградалармен 

 марапатталды...

Тұрғали аға Махамбет аудандық кеңесі 

атқару комитетіне басшылық еткен кезде 

аудандық партия комитетінің сол кездегі 

бірінші хатшысы Р.Т.Шырдабаевпен тығыз 

ынтымақ-бірлікте қызмет істеп,  аудан 

орталығы – Махамбет селосын желден, 

топырақ боранынан қорғау мақсатында 

селоны айнала ағаштар егіп «жасыл бел-

деу» салуды қолға алды. Мұны жергілікті 

тұрғындар да түсіністікпен қабылдап, 

сол жылғы к ктемнің  зінде 20 гектар-

дай жер қоршалып, ағаштар егілді. Қазір 

қолдан еккен сол талдар кей жерде орман 

мекені бұрын шағын ғана теміржол 

станциясы болатын. Сол себепті мұнда 

бірінші кезекте аудандық мекемелер-

ге  кеңселер, мәдени-әлеуметтік ны-

сандар салу қолға алынды. Ең басты 

мәселе – тұрғын үйдің жоқтығы еді. 

Аудан мекемелерінде жұмыс жасайтын 

қызметкерлер  басқа селодан немесе 

зге аудандардан қатынап қызмет істеуге 

мәжбүр болды. Осындай күрделі кезеңде 

Тұрғали аудан басшысы ретінде басқа да 

лауазымды тұлғалармен тығыз бірлікте 

жұмыс жасай білді. Ауданның барлық 

кеңшарының әрқайсысы Аққыстау село-

сынан қысқа мерзімде 3-4  үйден салып 

беруді  міндетіне алды. Сонымен қатар 

облыс басшылығының ұйғаруымен ірі 

облыстық мекемелерге шефтік к мек 

ретінде жаңа аудан орталығынан 2-3 

үй тұрғызу міндеттелді де, қызу жұмыс 

 басталды. Аққыстауда  бала оқытуға мек-

теп тарлығы сезіліп, бір мезгілде типтік 

жобамен орта мектеп құрылысы қолға 

алынды. Қысқасы, аудан басшылығы 

а р а л а с а р л ы қ   б а с қ а   д а   к к е й к е с т і 

мәселелер жеткілікті болатын. 

Т.Мусағалиевтің ел алдында сіңірген 

еңбегі лайықты бағаланып, ол «Құрмет 

белгісі» орденімен, бірнеше медальдар-

мен марапатталады. Аудандық, облыстық 

кеңестердің депутаты болып сайланды. 

СЕГІЗІНШІ ҚАЗЫНА

Кітаптың аннотациясында «Нұрлыхан Бекбосы-

нов есімін таныстырып жату артық шаруа. ҰОС-ның 

құрбаны, екінші дүниежүзілік соғыс шейіті Бекбосынның 

ұлы Нұрлыханға қиын жылдарда қиыр шетке қой бағуға 

жіберілген ана мейірімі, алақан жылуы да бұйырмады. 

Ел асып, жер асып жетім балалар үйіне тап болды. Сон-

да оқыды, ер жетті. 16 жылдан соң анасын Үстірттің 

аңылжыған даласынан тауып алды. Орта мектеп, тех-

никум, институт, тағы институт, СОКП ОК жанындағы 

академия – Нұрекеңнің білім жолы осылай  ріледі. 

Соған сай еңбек жолын қатардағы жұмысшыдан бастап 

шебер, басқарма бастығының орынбасары, бірінші хат-

шы, бірлестік бастығы, министрдің бірінші орынбасары 

болып түзіле береді. КСРО Жоғарғы Кеңесінің депутаты 

да болды. Елінің ең бір  міршең бастамаларының басын-

да жүрді. «Жолың болсын, Нұрлыхан!» - оның халқынан 

алған ақ тілеуі осы еді. Бұл кітап сол халықтың игі тілегінің 

қайталануы деп қабыл алыңыз, оқырман қауым» делінген. 

Тұғырлы тұлға ж нінде замандастары мен әріптестері 

А.Құлыбаев, М.Досмұхамбетов, С.Жылқайдаров және 

Маңғыстау облысының бұрынғы әкімі А.Айдарбаев және 

т.б.  з естеліктерімен б ліскен. 

Қ а з а қ   м ұ н а й ы н   е л   и г і л і г і н е   ж а р а т у   ж о л ы н -

да қажырлылық танытқан азаматтың жақсы істерін  

жерлестері мен мұнайшылар қауымы да ерекше 

ілтипатпен атап  ткен.  сіресе мұнай-газ саласында 

еңбек еткен маңғыстаулық мұнайшылар ел ардақтысының 

бастамашылдығына, батылдығы мен табандылығына 

айрықша тоқталады.  

Кітапқа, сондай-ақ Н.Бекбосыновтың  мерзімді 

баспас зде жарияланған сұхбаттары,  әйгілі мұнайшы, 

қоғам қайраткері Нәсіпқали Марабаевтың туғанына 

75 жыл толуына орай жазған «Дос ұмытылмайды, 

сағындырады» атты мақаласы енген. Ал «Естеліктер» атты 

б лімде Нұрлыхан  теуұлының 57 жыл бірге  мір кешкен 

жұбайы Ақырыстың және ұл-қыздары мен немерелерінің 

жүрекжарды с здері берілген.     

Кітап авторлары – Маңғыстау ауданының Құрметті 

азаматы, ҚР Жазушылар және Журналистер одақтарының 

мүшесі  білқайыр Спан және ардагер геолог-мұнайшы, 

Н.Марабаев атындағы «Мұнайшы» қоғамдық қорының 

атқарушы директоры Сайлау Жылқайдаров. Туынды 

фотошежірелік деректермен  рнектелген.