Азаматты? Б?Л?М II ?ибрат алатын адамгерш?л?к м?т?ндер?
жүктеу/скачать 26,26 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- АЗАМАТТЫ БЛМ II ибрат алатын адамгершлк мтндер
- ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ПКРЛЕСЕЙК
- ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ОРЫНДАЙЫ
- Єз талпынса 6
- САЯБАТАЫ ГЇЛДЕР 7
- ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ПКРЛЕСЕЙК ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ОРЫНДАЙЫ 8
- ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ПКРЛЕСЕЙК ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ОРЫНДАЙЫ
- ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ПКРЛЕСЕЙК ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ОРЫНДАЙЫ 12
- арияларды алай уантамыз
- Сбилерге алай кємектесемз
- ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ПКРЛЕСЕЙК ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ОРЫНДАЙЫ 14
- ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ПКРЛЕСЕЙК ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ОРЫНДАЙЫ 16
- ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ПКРЛЕСЕЙК ОЙЛАНЫП-ТОЛАНАЙЫ, ОРЫНДАЙЫ 18 ПЫСЫТАУ
| У.Туяа, Ж.Нарангэрэл, Г.Цэвэлмаа, С.Батсїх, О.Пїрэв МЕКТЕП К?ТАПХАНАСЫНЫ? К?ТАП ?ОРЫНА ТАБЫС ЕТ?ЛД?. САТУ?А ТЫЙЫМ САЛЫНАДЫ. Улаанбаатар ?аласы 2014 жыл
Жалпы орта б?л?м берет?н 12 жылды? мектепт?? 2-сыныбына арнал?ан о?улы? Б?л?м ж?не ?ылым министрл?г? ?сын?ан. Т???ыш басылым
DDC 371.32
И-788 Азаматты? б?л?м II: Жалпы орта б?л?м берет?н 12 жылды? мектепт?? 2-сыныбына арнал?ан ?ибрат алатын адамгерш?л?к м?т?ндер?. /Туяа.У ж?не т.б, Ред. Оюунтунгалаг.О -УБ. 2014. -7.25 б.т Аталмыш о?улы? Мо??ол мемлекет?н?? “Туындыгерд?? ???ы?ы ж?не со?ан ?атысты ???ы?тар туралы” за?ымен ?ор?ал?анды?тан, Б?л?м ж?не ?ылым министрл?г?н?? ресми р??сатынсыз электрон я баспа тїр?нде толы?тай немесе бєлшектеп кєш?руге, басу?а, а?парат ?орына енг?зуге тыйым салынады. О?улы??а ?атысты п?к?р, талаптары?ызды textbook@mecs.gov.mn сайтына жолда?ыз. © Б?л?м ж?не ?ылым министрл?г? ISBN 978-99973-69-75-8
3 Ш?К?РТТЕР?МЕ ?ымбатты о?ушылар, м?не сендер 2-сынып о?ушысы болды?дар. ??тты?таймын! Сендер “Азаматты? б?л?м” п?н?нен • Єз?м?зд? ?алай д?рыс ?стау жайында • Дос-жарандарымызбен тату-т?тт?, сыйласып араласу жєн?нде • Таби?ат ананы аялап, ?ор?ау туралы • Ата-бабамыздан жал?ас?ан салт-д?стїр тє??рег?нде ойланып-тол?анып, п?к?р алмасатын боласы?дар. Хал?ымыз “Баланы жастан, ??лынды бастан” деп їйретед?. Єз??д? дамыту?а, м?нез- ??л?ы жа?ымды адам болу?а талпын. Ол їш?н адамгерш?л?к туралы м?т?ндерд? о?ып, о?ы?аны? жайлы ойланып-тол?анып, ?ибрат алып, м?рат т?тып, кїндел?кт? єм?рде б?лжытпай орында?дар. о?ы?
? аны? жайлы ойланып-тол?анып, ?ибрат алы б?лжытпа па па па па па па па па а па а па па па па а па па па п й й й й й й й й й й й й й й й ор р р р р ын ы ын ын ын ы ы ы ын ы ы ын ы ы ы ы ын ы ы ы да?д
д д д д д д д д д д д д д д д д д д ар ар ар ар ар ар р ар ар а а р ар ар ар ар р р р р . ып, м?рат т?тып, кїндел?кт? єм?рде ып, ?
? ибрат алы Б?л к?тапта сендер о?у?а арнал?ан м?т?ндер бар. Осы б?р тамаша шы?армаларды жаз?ан жазушылар ж?не баспа орнында?ы а?а, ?пкелер?м?зге сендерд?? аттары?нан ризашылы? б?лд?рем?з.
• ?андай б?р м?т?нд? жай ?ана о?ып ?оймау керек. Е? бастысы о?ы?анды ой елег?нен єтк?з?п, єз?м?зге ?ажетт? н?р алу?а ти?ст?м?з. • М?нда?ы ойланып, тол?ана отырып п?к?р алмасу?а жетелейт?н с?ра?тарды пайдаланы?дар
• Ойланып-тол?ану, п?к?р алмасулар єз??д? д?рыс ?стау?а баулу жайында са?ан ?андай б?р ой салды ма? • М?нда сендерге єм?рл?к м?рат болатын асыл ?асиеттер жайлы ойлар бар, ы?ыласпен то?ы?дар. ар ?зн? ниет, асыл ?асиеттерд? бой?а с???руге талпыны?дар. Табыс кїтем?з! 4 ШАМАМ КЕЛЕТ?Н Н?РСЕН? ЄЗ?М ?СТЕЙ?Н Талапты?а н?р жауар. - Шеше, мен тїск? шайды? шынысы мен ?ала?ын алдым. Дорбасы ?айда ед?? Тауып бер???зш?. - М?не, м?нда, ?ызым. - Шыны, ?ала?ымды алдым. Дорбасына салдым. ?мытыл?ан н?рсе жо?. Мен саба??а кетт?м. Сау болы?ыз. Тэмїїлэн бїг?ннен бастап, ек?нш? сынып о?ушысы болды. Мен їлкен бала бол?анды?тан “Н?рселер?мд? ?мытпаймын” деп єз?не у?де берген. Сынып м??ал?м? жа?а о?у жылдарымен ??тты?тап: - Балалар, сендерд?? ек?нш? о?у жылдары? басталып жатыр. Єз?м?з ?стей алатын н?рселерды? санын ?оса берей?к, кєп н?рсе ?стей алатын болайы?,- дед?. Сонда Тэмїїлэн ?ш?нен “Мен б?л ?ст? ?лде?ашан ?ол?а ал?анмын” деп ойлады. Саба? тара?ан со? сыныптасы Золбоомен б?рге їйге беттед?. Золбоо: - Мен кєп н?рсен? шешеме ?стет?п аламын. ?айсысын єз?м ?степ алатын болу?а їйренсем екен. Ал сен?? ?олы?нан не келед?? Тэмїїлэн: - Мен саба??а кетерде барлы? н?рселер?мд? єз?м ы??айлаймын. Бїг?н тїск? шайды? шынысы мен ?ала?ын ж?не дорбасын єз?м даярлап, салып алдым. Золбоо: - М?-?, сен шынымен керемет екенс??. Шама? келет?н н?рселерд?? б?р?н єз?? ?степ алады екенс?? ?ой. ?ял?аннан Тэмїїлэнн?? бет? ?ызарып, ?ысыл?анда тер шы?ып кетт?. Ерте?г?с?н та?ерте?: - Шеше, шеше. Жо?а, тїк те емес, жай ?ана “Шеше” деп ша?ыр?аным ?ой. Ол “Шыны, ?ала?тарым- ды жуып, дорбасына салып, сємкелеп алдым. Бас?а ?мытыл?ан н?рсе жо?. Мен саба??а кетт?м. Сау болы?дар” деп їйден шы?ты.
5 2. ?андай б?р н?рсен? жа?сы ?стей алатын бол?ан кездег? ?сер?м?зд? жазайы?. ОЙЛАНЫП-ТОЛ?АНАЙЫ?, ОРЫНДАЙЫ? 1. Б?з кїн сайын кєптеген ?стерд? тындарамыз. Жа?адан ?степ їйренуге де ??мармыз. Тємендег? кестеге єз?м?з ?стей алатын ж?не жа?адан ?степ їйренуд? т?леп жїрген н?рселерд? жазайы?. Єз?м ?стей алатын бол?ан н?рселер
?степ їйренг?м кел?п жїрген н?рселер
ОЙЛАНЫП-ТОЛ?АНАЙЫ?, П?К?РЛЕСЕЙ?К 1. “Шеше, шыныны? дорбасы ?айда” деп шешес?не тап?ызып алып шы??ан кезде Тэмїїлэн не ойлады? 2. Золбооны? айт?ан сєз? Тэмїїлэнге ?андай ой салды? 3. Мектепке барарда єз?н?? барлы? н?рселер?н ы??айлап салып ал?ан к?шкентай ?ызды? кє??л кїй?н ойша кєз алдымыз?а елестетей?к. Єз?? талпынса? 6 Кє??л? а?ты?, ?с? а?. Биыл?ы жазда кєшелерге жай?ал?ан гїл ег?л?п, ?ала кєрк? кєз тартып, с?ндене тїст?. Жазды? б?р жайдары кїн? ?кеммен б?рге саяба??а сей?лдеп бардым. Саяба?та?ы сан алуан тїрл? гїлдер самал желмен тербел?п, с?лем берген адамша и?лед?. - ?андай ?дем? гїл. Атын б?л?п алар ма ед?. ?кем: - Балам гїлдерд?? сурет?н фотоаппарт?а тїс?р?п алайы?. Содан ?арап отырып, аттарын зерттеп б?лей?к. Мен ма??лдап, гїлдерд?? сурет?н тїс?р?п алма?шы болдым. Алайда гїлдерд?? арасы тол?ан ??р шєле?ке, бєтелке, к?мпитт?? ?а?азы. “?о?ыс толы сурет алмайын” деп ойлап, жолды? келес? жа?ына шы?тым. “Ойбой, б?л жа? та тол?ан ?о?ыс ?ой” деп, артыма айналып ?арасам, ?кем гїлд?? арасында?ы ?о?ысты тазалап жїр екен. Мен ?кеме б?раз ?арап т?рдым да, “?ой т?рмайын, мен де мына араны? ?о?ын арылтып тастайын” деп ойлап, тазалай бастадым. ?о?ысты ?о?сал?ыш?а апарып салдым.
- ?о?сал?ыш т?р?анда к?м ?алай болса солай ?о?ты шашып тастайды екен? - Мынадай ?дем? гїлдер ?о?ыс?а басылып ?алса, ?семд?г? кєзге тїспей ?алады. Кєз тартып, кє??л серг?те алмайды.
- М?не, тап-таза болды. - И?, балам. Адамдар ?о?ысты ?алай болса солай тастамау керек,- дед? ?кем. К ? САЯБА?ТА?Ы ГЇЛДЕР 7 1. Жай?ал?ан гїлдерд? кєргенде алатын ?сер??д? достары?мен бєл?с??дер. 2. ?дем? гїлдерд?? арасында?ы ?о?ысты тазалап жїрген ?кес?н?? кїй?н кєз алдымыз?а елестетей?к. 3. ?кес? ?о?ыс тазалап жїрген?н кєрген ?лыны? кє??л кїй? ?андай болды деп ойлайсы?? 4. ?кес?н?? сєз? ?лына ?андай ой салды? Бала б?ткен ойын?а ??мар. Єз??д? їйд?? ма?айында?ы ба?та ойнап жїрм?н деп ойла. Онда?ы єс?мд?кт?? жапыра?ы, орынды?, ?о?ыс не айтар екен ... Ойша елестет?п жазайы?. Орынды?ты? ойы................. .............................................. ......................................... .............................................. .............................................. .............................................. ?о?ысты? ойы: М?нда келгендерд?? барлы?ы ма?ан жеккєр?н?шт? жїзбен ?арайды. Ти?ст? жер?ме апарып тастаса болушы ед? .............................................. Жапыра?ты? ойы................. .............................................. ......................................... .............................................. .............................................. .............................................. ОЙЛАНЫП-ТОЛ?АНАЙЫ?, П?К?РЛЕСЕЙ?К ОЙЛАНЫП-ТОЛ?АНАЙЫ?, ОРЫНДАЙЫ? 8 ШАЙНАЙЫН БА, Ж?ТАЙЫН БА? С?м?р?п ?шпе, с???р?п ?ш. Тїск? шай їст?нде мектеп д?р?гер? сынып?а келд?. Балалардан “Т?с ?андай м?ндет ат?арады?“ деп с?рады. Балалар “Тама? шайнап жеу їш?н. Шайыр шайнау їш?н” деп жарыса жауап берд?. - Д?л солай. Д?рыс айтасы?дар. Тама?ты асы?пай шайнап жеу керек. Шайна?ан сайын сєл бєл?н?п шы?ады. Сєл та?амны? с??у?не ?сер етед?. Жа?сылап шайнап жеген ас адам?а тез с??ед?. Бїг?нг? тїск? шайда?ы ас - бутїйме. Бутїймен?? ет?н ?са?тап турайды. Деседе асы?пай шайнап жеу керек. Бутїймен? асап, 15-20 рет шайнап жеу керек,- дед?. Тїск? шай ?шу Бекенге ?атты ?найды. Достармен б?рге отырып шай ?шу деген б?р ?анибет. Балалар шїй?ркелес?п отырып тама?тан?анда алдарында?ы ас т?птен д?мд? сез?лед?. Д?р?герд?? айт?анын м??ият ты?да?анымен кїндег? ?деттер? бойынша ?орпылдата жарысып лезде жеп алды. Кешк?с?н шешес? д?мд? ?ушур п?с?рд?. Ол б?рнешеу?н тамсана со?ып алды. Шешес?не ра?мет айтып, б?раз ойнап отырып, ?йы?тау?а жатты. ?замай тїс кєр?п, бастырылды. Асы?пай шайнап жемегенд?ктен жеген тама?ы їст?-їст?не кептел?п, ?ш?м жарылу?а ша? т?р екен деп тїс кєрд?. Бекен та?ерте? ояна сала абыржып, ?ш?н ?й?алады да ештеме етпеген?н кєр?п, кє??л? орнына тїст?. Ерте?г?с?н тїск? шай ?ш?п жат?анда сынып м??ал?м?: - Б?зд?? Бекен асы?пай шайнап жеп жатыр,- деп басынан сипады. М??ал?м?н?? ма?тауын ест?ген Бекен ?уана кїл?п: - Сєйтпегендеш?, ?ш?м парс ет?п атылса ?айтем! ?ау?пт? ?ой. Асы?пай шайнап жеген тама? д?мд? де болады, жа?сы да с??ед? екен,- дед?. 9 1. ?й?ысынан оян?ан Бекен кєрген тїс? туралы не ойлады? 2. Тїс? Бекенге ?андай ой салды? 3. М??ал?мн?? ма?тауы Бекенге ?андай сез?лд?? 4. Шайнамай, асы?ыс жеген та?ам нел?ктен жай с??ед?? Адам?а ?андай зияны бар? ?аз?рг? жа?дай Д?рыс т?рт?п Та?ерте?г? шайды ?ашан ?шем?н? ?алай д?рыс тама?танамын? ?андай ?оз?алысты, ?алай ?стейм?н? ?йы?тайтын, т?ратын са?атым ОЙЛАНЫП-ТОЛ?АНАЙЫ?, П?К?РЛЕСЕЙ?К ОЙЛАНЫП-ТОЛ?АНАЙЫ?, ОРЫНДАЙЫ? Кїн сайын ?станатын саулы? т?рт?б?н шы?арайы?. 10 АЛТЫН БАЛТА Адал жїрген адам азбас. Отыншылар а?аш жарып жат?ан ед?. Б?р отыншыны? балтасы ?олынан ?шып кет?п, и?р?мге кїмп ете тїсед?. Отыншы балтасын алма?шы болып, су?а е?кейед?. Сол кезде судан алтын балта ?ста?ан ??дайб?р?ын шы?а келед?. “Анда?ы мен?? балтам емес екен” дейд? сасып ?ал?ан балташы. ??дайб?р?ын отыншыны? адалды?ы їш?н алтын балтаны бер?п, о?ан ?оса кїм?с балта сыйлайды. Отыншыны? досы б?л ??г?мен? ест?п, алтын балталы бол?ысы келед?. Сєйт?п ол балтасын и?р?мге ?дей? ла?тырып ж?беред?. И?р?мнен алтын балта ?ста?ан ??дайб?р?ын шы?а келед?. Отыншыны? досы “Анда?ы мен?? балтам ?ой” дейд? ?уанып. Сонда ??дайб?р?ын ештеме деместен и?р?мге сї?г?п жо? болады. Алтын балтадан д?меткен кїзетш? кїтумен болады. Айналаны тастай ?ара??ылы? басады. ??дайб?р?ын ?айта шы?пайды. Осылайша отыншы алтын балта тїг?л? єз балтасына зар болып, ??р ала?ан ?алады. 11 1. Бастабында отыншы нел?ктен алтын балтаны алмады? 2. Алтын, кїм?с балталы бол?ан отыншыны? басына ?андай ойлар келу? мїмк?н. 3. Досына басынан кешкен? жайлы шынды?ын айт?ан отыншы жайында сен не ойлайсы?? 4. Єз?н?? тем?р балтасына зар болып ?ал?ан отыншы ?андай ой тїйд? деп ойлайсы?? Отыншы шынын айт?анына ?уанып т?р?ан кезде ?андай ?серде болды? Д?птерге жазайы?. ОЙЛАНЫП-ТОЛ?АНАЙЫ?, П?К?РЛЕСЕЙ?К ОЙЛАНЫП-ТОЛ?АНАЙЫ?, ОРЫНДАЙЫ? 12 АРЫСТАН МЕН ТЫШ?АН Єзгеге жаса?ан жа?сылы?ы? єтелед?, єз басы?а жа?сылы? жетелейд?. А? аулап ?атты шарша?ан а? патшасы арыстан апанына кел?п, т?тт? ?й?ы?а кетт. Алайда б?р к?шкене тыш?ан олай-б?лай жїг?р?п, асты-їст?не шы?ып тыныш ?йы?татпай ?ойды. ?й?ыдан маза кеткен арыстан т?рып, тыш?анды шап бер?п ?стап алды. Ашулан?ан арыстан тыш?анды уысына ?ысып єлт?руге ?зер ?ал?анда тыш?ан ра?ым ету?н єт?н?п: - Мен? єлт?ре кєрмеш?. Мїмк?н, са?ан б?р кємег?м тиет?н шы?ар. Тыш?анны? сєз?н ест?ген арыстанны? кїлк?с? кел?п: - Сен ??рттай болып ма?ан ?андай кємег??д? тиг?зес??. Дегенмен сен? т?р? ?алдырайын,- дед?. Осы о?и?адан кей?н б?ршама уа?ыт єтт?. Б?р кїн? арыстан а?шылар ??р?ан ау?а тїс?п ?алды. ?аншама ?ар?ып-сек?р?п, б?л?ынып ар?ыра?анымен аудан ??тыла алмады. Сонда ?лг? ра?ымшылы? жасап, босатып ж?берген тыш?аны сол ма?айда жортып жїр?п, ау?а тїс?п ?апалан?ан арыстанды кєрд?. ж
їз?п, арыстанды ??т?арып алды. Тыш?ан арыстан?а ?арап: - Сен мен? к?шкенес?? деп кєзге ?лмеп ед??. М?не, кєрд?? бе? Мен сен?? жаны?ды алып ?алдым,- дед?. Арыстан осыдан кей?н бас?аны менс?нбеуд?? ?ате екен?н, кємект?? аз, кєб?, їлкен-к?ш?с? болмайтынын тїс?н?пт?-мыс.
13 1. “Сен?? ?андай кємег?? тиед? ?ой дейс???” деп менс?нбеген арыстанны? сєз?н ест?ген тыш?анны? кє??л кїй?н ойша елестетей?к. 2. Арыстан аудан шы?а алмай жанталасып жат?анда не ойлады екен? 3. Ауды бар п?рмен?мен кем?р?п жат?ан тыш?анды кєргенде арыстан?а ?андай ой келд? деп ойлайсы?? 4. Арыстанны? ?ылы?ы б?зге ?андай саба? болады? ?арияларды ?алай ?уантамыз? Мысалы: ?ариялар?а арнап єле? жазамын. ................................................................................. ................................................................................. ................................................................................. .................................................................. Мысалы: Жолдан єтк?з?п ж?берем?н. ................................................................................. ................................................................................. ................................................................................. ..................................................................
Сен кїн сайын єзгелерге шын ниет??мен кємек кєрсетес??. Сен?? ?зг? ниет??е ризашылы? б?лд?рет?н адамдар да бар. Тємендег? жа?дайда ?андай кємек кєрсете алатынымыз жайында жазайы?. ОЙЛАНЫП-ТОЛ?АНАЙЫ?, П?К?РЛЕСЕЙ?К ОЙЛАНЫП-ТОЛ?АНАЙЫ?, ОРЫНДАЙЫ? 14 КЄКТЕГ? ?Р?МШ?К Жаста берген т?рбие жас шыбы?ты игендей. Ерте, ерте, ертеде мынадай б?р о?и?а болыпты. Шектен тыс ерке кїш?г?н ?лпештеген б?р тыш?ан єм?р сїр?п жатты. Б?р кїн? а?шамда кїш?г? кешк? асын жа?тырмай, ?айткен кїнде ?р?мш?к жейм?н деп жер тепк?леп жылады. Бай??с анасы ерке кїш?г?н алдап-сулап, “Шешес? м?не ?аз?р, ?аз?р” деп ?р?мш?к ?здеуге шы?ты. Дап-дайын ?р?мш?к жапанда ?айдан жатсын. Анасы кєп айлан?аннан кей?н кїш?к те їйден шы?ты. Батыс жа?та?ы тау?а ?ызыл арай шашып кїн батып барады. ?о?ыр сал?ын жаз?ы а?шамда ж?лдыздар жамырап, жымы?дасады. Жайлап кєтер?л?п келе жат?ан жиырмасында тол?ан айды ерке кїш?к ал?аш кєр?п ед?. Ол: - Оп, б?рекелд?. Ш?рк?н, ?андай їлкен ?р?мш?к ед?? Нел?ктен тау басына апарып ?ойды екен? Шешем соны алып келгел? кеткен екен ?ой. Артынан барып, шешеме кємектескен?м жєн шы?ар,- деп ойлады. Сонымен кїш?к тау басына ?арай єрлей жєнелд?. Єрлей берд?, єрлей берд?. Б?раздан кей?н бай?аса, ?лг? ?р?мш?к кєкке ар?ан бойы кєтер?л?п кет?пт?. - Ї?, жаным-ай! Б?л неткен б?лекет ?р?мш?к ед?? Таба?тан кєтер?л?п, ?уеде т?ратын ?р?мш?кт? б?рын-со?ды кєрмеген екенм?н,- деп кїб?рлеп сєйлеп келе жатты - А?ыма? кїш?г?м, ол ?р?мш?к емес, ай ?ой,- дегендей болды б?реу ??ла?ыны? тїб?нен. Кїш?к та?ыр?ап: - С?з к?м боласыз? Ма?ан б?рдеме айтты?ыз ба?- деп ед?, - Мен барша мысы?ты? ханы Мануул дегенн?? єз?м?н. Бїг?н сен? ?она?асы?а жейм?н,- дед? ?атуланып. З?рес? ?ш?ан кїш?кке тес?рейген ек? шег?р кєзден є?ге ештеме кєр?нбед?. Кїш?к: - С?з... с?з ма?ан ра?ым ет???з,- деп шег?н?п бара жат?анда тїпс?з тере? шы?ырау?а шал?алай ??лап, ??лдырап б?ра? тїст?. ?айда, неге ??ла?анын б?л?п болар емес. Алайда ?лг? ?ор?ынышты шег?р кєз 15 ма?айында кєр?нбейд?. Б?ршама уа?ыт єткеннен кей?н ?ара??ы ?апасты? сонау ?шынан шамны? болар-болмас жары?ы кєр?н?п, б?рт?ндеп єз?не таяп келе жат?анын бай?ады. Шамны? жары?ы жа?ында?ан сайын кїш?кт?? їрей? ?шып, ?алтырап-д?р?лдед?. Алайда келе жат?ан ж?нд?к ?зг? ниетт? с?р?ылт тара???йры? екен. Кїш?к тара???йры?ты? тере? ?аз?ан ?н?не ??лап тїс?пт?. Тара???йры? бай??с кїш?кт? аяп, шай-тама? бер?п, ?йы?татып тастады. Шам алып, дала?а шы??ан тара???йры? кїш?кт?? анасын ?здеуге аттанды. ?о?ыр кешт?? шыр?ын б?зып, е??регенде етег? жас?а толып кїш?г?н ?здеп жїрген тыш?анды табу ?иын?а со??ан жо?. Осылайша енес? мен кїш?г? ?ауышып, ел ?атарлы єм?р сїр?п, м?ратына жет?пт?. 1. Кїш?г? ?р?мш?к жейм?н деп ?ырыс?анда шешес? ?андай ой?а батты деп ойлайсы?? 2. Мысы?тарды? ханы Мануулды? сєз? кїш?кке ?андай ой тїс?рд?? 3. Тара???йры? нел?ктен кїш?кт? аяды? 4. Кїш?к шешес?мен ?ауыш?анда нен? тїс?нд? деп ойлайсы?? 1. Сен?? ?андай м?нез?? єзгелерге ?найды? Сонымен ма?таны?дар. Бой?а б?ржола с???р??дер. 2. Сенде тїзетуд? ?ажет етет?н о?аш м?нез бар ма? Оны ?алай тїзету жайлы ойымызды жазайы?. Тїзетуд? ?алайтын м?нез?м ?алай жєндесем болады? ы
16 АТ?ОБЫЗ ТУРАЛЫ А?ЫЗ Ат?обыз - атадан ?ал?ан асыл м?ра. Ерте заманда алыс?а сапар шег?п бара жат?ан б?р адам жансер?г? бол?ан с?йгїл?к атынан айырылып, айы?пас ?ай?ы?а батады. Атыны? басын ??ша?тап, м??айып отыр?анда ?атты желмен желб?реген атты? ??йры?, жалы ызы?дап дыбыс шы?ар?анын естид?. Б?дан єз?нше ой тїйген ол, а?аштан атыны? басын жонып, ?обызыны? шана?ын
атыны? шабыны? ж??а тер?с?мен ?аптады. ??йры?ыны? ?ылынан ?шек жасады. Жас а?ашты? ек? ?шын ?ылмен и?п байлап, ыс?ы жасап, ысып тартып ед?, сызыл?ан ?сем дауыс шы?ты. С?йгїл?г?н?? к?с?неген?н, ая?ын, жел?с? мен шабысын бейнелеп сызылта тарт?анда, кє??л? бал?ып, ?ш?ндег? шер?н тар?атты, теб?рен?п, шаттанды. Сол кезден бастап, ат?обыз пайда бол?ан десед?-мыс. ? й й С?йгїл
бейнелеп шер?н та
бастап, а ре , а а д Сол
е бол?ан десед?-мыс. 17 1. С?йгїл?к аты єлген кезде иес?н?? кє??л кїй? ?андай болды деп ойлайсы?? 2. Ат?обыз жасап отыр?ан кезде ?андай ой?а батты деп ойлайсы?? 3. Хал?ымызды? жыл?ыны ?асиет т?татын д?стїр? туралы ??г?мелес??дер. 4. А?ызды о?ы?анда ?андай ой ту?анын достарымызбен бєлсей?к. Ат?обызда ойнап отыр?ан ??рбылас баланы кєр?п, єз?м?зге ?андай ой ту?анын жазайы?.
18 ПЫСЫ?ТАУ 1. Осы то?санда єз?м?з ?стей алатын бол?ан н?рселерд? суретпен ж?не жазып жетк?зей?к.
2. Са?ан кєп адамдар а? ниет?мен ?ол?абыс жасады. Кємег?н тиг?зген адамдар?а арнап, шын жїректен ризашылы? б?лд?р?п “Сєз сыйлы?” жазайы?.
Досым ?али?а Анама ?стазыма
19 Орман хайуанаттары музыкалы ойын ?оятын уа?ыт таяп ?алды. Кєжек дабыл ?а?ып, ти?н гитарада ойнап, ?онжы? керней тартатын болды. ?онжы? керней тарт?анда, ??ла??а жа?ымды ?дем? ?уен б?р ест?лмей-а? ?ой?аны. - ?онжы?ым, жалы?пай, ы?ыласпен жатты?шы. - ?айта басынан бастап жатты?ып кєрей?к пе?- дед? ти?н мен кєжек. - Жарайды, сєйтей?к. ?онжы? аузын томпайта тере? тыныс алып, кернейд? шамасыншы їрлед?. Сонда да ойда?ыдай болмады. Кеш бат?анша жатты?ты. ?онжы? а?ыры “керней тарт?анды ?ойсам ба екен” деп те ойлады. Келес? кїн? та?ерте? ?онжы? керней?н ?олты?ына ?ысып, їй?н?? алдында отырды. ??ла?ын салса, а?аш басында отыр?ан тор?айлар єзара ??г?мелес?п отыр екен. - ?айтсем ?нд? сен сия?ты тамаша шыр?ай алар екенм?н? - Алдымен дене?д? бос ?ста. Бар жан-т?н??мен бер?л. “Мен тамаша шыр?аймын” деген сен?м жїрег??е ?яла?анда барып ?н салу керек,- деп тор?айлар б?р-б?р?не ке?ес бер?п жатты. Оны ест?ген ?онжы? “Д?л солай. Мен де кернейд? тамаша ойнай аламын” деп ойлап, ж?герлен?п, ?айтадан тырысып кєруге ??лшынды. ?онжы? керней?н кєкке кєтере їрлеп, жатты?а бастады. Б?рын?ыдан кєр?м болып ?ал?ан сек?лденд?. ?айта, ?айта жатты?уды? н?тижес?нде кернейд?? дауысы да тїзелд?. Ойын болатын кїн де кел?п жетт?. Кєжек дабыл ?а?ып, ти?н гитара ойнап, ?онжы? керней тартты. ?ай-?айсысы да єте шебер ойнады. ?сем ?уен орманды кез?п, даланы жа??ыртты. ?она?тар тамаша ойын кєрген?не шаттанып, шапала?тарын аямай со?ты... Кєжек пен ти?нн?? “?онжы? шынымен керемет ойнады” деген?н ест?п, ?онжы?ты? кє??л? шал?ып, кеудес?н ?уаныш кернед?. жүктеу/скачать 26,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|