Негізгі ұлпа ірі, негізінен, домалақ пішінді, қабықшасы жұқа, жа-
сушааралық кеңістіктері кең жасушалардан тұрады. Ат қа ратын қызме-
тіне байланыс ты негізгі ұлпалар – фотосинтездеуші, қор жи нау шы және
т.б. деп бөлінеді.
Фотосинтездеуші ұлпа – бұл жапырақтың жасыл жұмсағы, жас
өскін және т.б. Олар бағаналы және борпылдақ жасушалар деп бөлінеді.
Қоржинаушы ұлпалар су жинаушы (кактустың саба ғында, алоэның
жапырағында және т.б.), ауа жинаушы (тұңғиықтың жапырағында) және
қор жинаушы қоректік заттарға (жемістер, тамыр жемістер, тұқымдар)
бөлінеді.
өткізгіш ұлпа – су (ағаш сүрегі және трахеидтер) және қоректік
заттарды (сүзгілі түтіктер) өсімдіктің бір мүшесі нен екінші мүшесіне
өткізеді.
Механикалық немесе
тірек ұлпасы өсімдікке беріктік қасиет береді.
Оның жасушалары тірі (қабық талшығы) немесе өлі (сүрек талшығы) бо-
луы мүмкін. Олар әрқашан берік және қатты жасушалық қабырғаға ие.
Ешқашан құра мында хлоропласт болмайды.
Бөліп шығарушы ұлпалар алуан түрлі. Жасуша қабық шасы тірі және
жұқа күйінде ұзақ сақталады. Оларда түрлі заттар түзіледі. Бөлінген
иісті және тәтті заттар тозаңдандыратын жәндіктерді өзіне еліктіреді, ал
эфир майлары малға жем болудан сақтайды.
Жануарларда ұлпалардың 4 типі: эпителий, дәнекер, бұлшық ет,
жүйке ұлпалары болады.
Эпителий ұлпасының жасушааралық заттары аз және бір-бірімен
тығыз орналасқан. Олардың қалпына келу
(регенерация) қабілеті жақсы
жетілген. Бұл ұлпа атқаратын қызметіне байланысты төмендегі типтерге
бөлінеді (6-сурет).
Жабынды эпителий – терінің үстіңгі қабатын, көз, мұрын, ауыз,
асқазан қуысы, тікішек және т.б. шырышты қабығын түзеді. Ол
көпқабатты (тері, ауыз қуысының шырышты қабығы) немесе бірқабатты
(бүйрек өзекшелері) болады. Оның негізгі қызметі – қорғаныш және
бүйрек пен ішекте заттарды сіңіру.
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Кни а
е
ста ена
иск
чите н
б аз ате н х
е
х
с
асн
иказа
инист а
б аз ани
и
науки
ес уб ики
Казахстан
т
17
а
2019
а
217
