"Құлдық ұрсаң дұшпанға, арылмайтын сорың бар, " - деген сөздерді (Төле би
Күлтөбенің басында үлкен жнында айтқан)
Жоңғар мен қазақты бітістіру мақсатында дипломатиялық қызмет атқарған
шешен: (Қаз дауысты Қазыбек би)
Қалмақ ханына (қоңтажыға) елшілікке барғандағы Қазыбектің жасы: (14-
те)
"Біз қазақ деген мал баққан елміз.Ешкімге соқтықпай, жай жатқан елміз…"
деген сөздің авторы: (Қазыбек би)
Он үш жасында қалмақ ханы Қоңтажыға:
"Қазақ қалмақ баласы,
Табысқалы келгенмін.
Табысуға канбесең,
Тұрысатын жеріңді айт!" - деген би: (Қазыбек би)
Қартайған шағында Қазыбек биге бірден онға дейін санның
мағынасын
айтып беруді сұраған жырау: (Бұқар жырау)
Қаз дауысты Қазыбек бидің " … сен қабылан болсан, мен - арыстан, алысқан,
келгенбіз, жаңа үйреткен жас тұлпар - жарысқалы келгенбіз, тұтқыр сары
иселіммін, жабысқалы келгенбіз" шешендік сөзіндегі қолданылған көркемдік
тәсіл: (Метафора)
Өркенім өссін десең.
Кекшіл болма - кесапаты тиер еліңе.
Елім өссін
десең
Өршіл болма -
Өскеніңді өшірерсің. Үзінді қай бидің толғауынан? (Қазыбек би)
Әйтеке бидің шын есімі: (Айтык)
"Қасқакөл дауында" ел мүддесін көздеп сөйлеудің асқан үлгісін көрсеткен
би: (Әйтеке би)
"Дұрыс сөзге тоқтай білген, басқаны сөзіне тоқтата білген жігіт - жақсы
жігіт, " - деп айтқан: (Әйтеке би)
Төле би, Ер Қазыбек,
тілді Әйтеке,
Асқар тау - Қазығұрттай білімді еді.
Бірі - күн, бірі туған айдай болып,
Заманға сәйкесімен келіп еді, - деп, үш биге бата берген хан: (Тәуке хан)
*** Шешендік толғауға жататындар: (*Нақыл сөздер; "Көркем бейнелі
сөздер; *Шешендік жұмбақтар)
*** Шешендік сөздердің мазмұнына қарай түрлері: (*Шешендік толғау;
*Шешендік дау; *Шешендік арнау)
*** "Сырым мен Малайсары" шешендік әңгімесінде кездесетін мақал-
мәтел(дер): (*"Қырықтың бірі - Қыдыр";
***Асыл тастан, ақыл
жастан")
*** Байдалы шешеннің Айғаным ханымға көңіл айтуға келген де айтқан
сөздері: (*Ер қартайды,
мал тайды, Екеуледі, ей, ханым… " Жылау деген азап
бар, қуартып отқа жандырар. Мен қайғынды қозғағалы келгем жок.
қайратыңды қолдағалы келдім)
*** Қазыбек пен Бұқар жыраудың шешендік сөздерінде кездеспейтін
сөйлем(дер): (*Бес дегеніміз - бірлесе білмеген халық жаман; *Үш дегеніңіз -
үш жүзіміз біріге алмаса,
сол жаман; *Жеті дегеніміз - жылай беретін балан
жаман); (Дұрыс және толық нұсқасы: Бір дегеніңіз - бірлігі кеткен ел жаман,
Ев
дегеніңіз - егесіп өткен ер жаман, Үш дегеніңіз - үш бұтақты шідерден
шошыған ат
жаман, Төрт дегеніңіз - төскейге шыға алмаған кәрілік жаман, Бес дегеніңіз
білікті адамнан белгілі бала тумаған жаман. Алты дегеніңіз - аймағын билек
алмаған
хан жаман, Жеті дегеніңіз - жетем деген мақсатына жете алмаған
жаман
Сегіз дегеніңіз - серкесіз бастаған қой жаман, Тоғыз дегеніңіз -
толғанғаныңыз, Он
дегеніңіз - өткеніңіз, о дүниеге жеткеніңіз).
Шешендік туралы жазған Аристотельдің кітабы:
Достарыңызбен бөлісу: