құрылысына қажетті нəруыз белсенді түрде синтезделеді. Ферменттер синтезделеді.
Нəруыз биосинтезі көптеген ірі жасушаларда да, сонымен қатар өсуі мен дамуы тоқтап,
əбден қалыптасқан жасушаларда да қарқынды жүреді. Мысалы нəруыз ферменттерін
синтездейтін(пепсин, трипсин) асқорыту бездерінің жасушаларында немесе нəруыз –
гормондарды (инсулин, тироксин) синтездейтін ішкі секреция бездерінің жасушаларында.
Нəруызды синтездеу қабілеттілігі тек өсіп келе жатқан немесе сұйықтық(секрет)
бөлетін жасушаларға ғана тəн емес. Кез келген жасуша өзініңбарлық тіршілік еткен уақыт
аралығында нəруыз синтездейді. Себебі, наруыз молекулаларының қалыпты тіршілігінде
құрылымы денатурацияға ұшырап, олардың қызметі бұзылады. Осындай іске жарамай
қалған нəруыз молекулалары жасушадан шығарылады. Оның орнына толыққанды,
молекулалар синтезделеді, нəтижесінде жасушалардың құрамы, іс-əрекеті бүлінбейді.
Нəруызды синтездеу қабілеті жасушадан жасушаға тұқым қуалай беріледі жəне ол барлық
тіршілік кезеңінде сақталады. Нəруыздар мен нуклейн қышқылдарыныңжаңа
молекулаларының биосинтезі кезінде нуклейн қышқылдары мұндай программаларды
тасымалдаушыболып табылады, бұл рольде оларды матрица деп атайды.
Матрица матрицалық синтез кезінде шығынға ұшырамайды жəне де оларды
бірнеше қайтара пайдалануға болады. Бұл жағынан ол өршіткіге ұқсас. Матрицалық
биосинтездің негізгіүш типін ажыратады:
1)
Матрица түрінде пайдаланылып, ДНҚ молекуласында кездесетін ДНҚ
биосинтезі(ДНҚ репликациясы);
2)
ДНҚ матрицасында РНҚ-ның биосинтезі.(Транскрипция);
3)
Матрица ретінде мРНҚ қолданып, нəруыздарды синтездеу.(трансляция).
Нəруыз құрылымын анықтау кезінде негізгі роль ДНҚ –ға жүктеледі.
Синтез кезінде ДНҚ-лардың тікелей қатысы болмайды. ДНҚ жасуша ядросында
кездеседі, ал нəруыз синтезіцитоплазмада кездесетін рибосомаларда жүреді, ДНҚ-да тек
нəруыз құрылымы жөнінде ақпарат болады да жəне сонда сақталады.
Берілген ДНҚ жіпшесіндеəртүрлі нəруыздардыңбіріншілік құрылымының құрамы
жөніндеақпарат бірінен кейін бірі тізбектеліп жазылады. Белгілі бір нəруыздың құрылымы
жөнінде ақпараты бар ДНҚ бөлігі, ген деп аталады.
ДНҚ молекуласы бірнеше жүз гендердің жиынтығынан тұрады.
ДНҚ құрылымы нəруыз құрылымын қалай анықтайтындығын түсіндіру
үшінмынадай мысал келтіреміз: КөпшілігіМорзе əліппесін біледі, сол арқылы
телеграммалар мен сигналдар беріледі. Морзе əліппесі бойынша, əріптер нүкте жəне
сызықшалар дың ұзын жəне қысқа сигналдарының үйлесімділігімен белгіленген. А əрпі .
Достарыңызбен бөлісу: