Б. Ж. Рыскалиева тамақтану гигиенасы
ТАМАҚТАНУДЫҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ, ТАҒАМДЫҚ ЖӘНЕ
жүктеу/скачать 1,26 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2. ТАМАҚТАНУДЫҢ ЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ, ТАҒАМДЫҚ ЖӘНЕ
БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚҰНДЫЛЫҒЫ 2.1 Тағамның энергетикалық құндылығы және шығындары Энергия балансы. Энергия тепе-теңдігі - оңтайлы гомеостазды сақтау процесінде тамақпен бірге келетін энергия мен оның шығындары арасындағы тепе-теңдік. Балалардағы энергетикалық тепе-теңдіктің көріністері-өсу мен дамудың оңтайлы көрсеткіштері, ал ересектерде-дене салмағының тұрақтылығы. Негізгі энергетикалық қоректік заттар - ақуыздар, майлар және көмірсулар. I г ақуыз диссимиляциясы кезінде организм 4 ккал энергияны аккумуляциялайды (1 ккал = 4,18 кДж). 1 г көмірсулардың диссимиляциясы кезінде 4 ккал энергия шығарылады. Майлар айтарлықтай энергетикалық құндылыққа ие - 1 г майдың ыдырауы 9 ккал сәйкес келеді. Органикалық қышқылдар (сірке, алма, сүт, лимон) энергияны да түзеді - шамамен 1 г 3 ккал және алкоголь- 1 г этил спирті денеге 7 ккал әкелуі мүмкін. Дене энергия ретінде көмірсулар мен майларды көп пайдаланады. Осы екі макронутриенттің жетіспеушілігі болған жағдайда азық-түлік ақуызын энергия көзі ретінде пайдаланылуы мімкін. Адам ағзасында энергия негізінен май және ақуыз түрінде сақталады. Адамдарда көмірсулардың қоры іс жүзінде жоқ (гликогеннің аз мөлшерін қоспағанда) - олардың барлығы метаболикалық процестерде тез өзгереді, ал олардың артық мөлшері майларға айналады. Гигиеналық тұрғыдан алғанда, әртүрлі тамақ түрлерінің энергиясы әртүрлі сипатталады. Тамақтануда алмастырылмайтын аминқышқылдар мен микронутриенттердің (дәрумендер мен минералдардың) маңызды мөлшерін қамтитын өнімдерді (оның ішінде жоғары энергияны) қолданған жөн. Бұл жағдайда организмде толық физиологиялық зат алмасу жүреді. Өнімде ағзаға қуат бермейтін заттар (су, тағамдық талшықтар) неғұрлым көп болса, оның калория мөлшері соғұрлым аз болады. Құрамында негізінен майлар, моно - және дисахаридтер (соның ішінде «жасырын» деп аталатын) бар өнімдер, сондай-ақ алкоголь жоғары калориялы болып табылады. Олар энергия алмасуына қатысатын тапшы микронутриенттердің шығындарымен және ассимиляцияға жауап беретін гормоналды механизмдердің кернеуімен ағзадағы майды (май және көмірсулар алмасуының бұзылуымен) синтездеуге және сақтауға ықпал етеді. Ең көп тұтынылатын тағам өнімдерінің порциялары келесі энергетикалық құндылыққа ие, ккал: 14 Жасыл салат (30 г)......................................................................... 4 Қиыр (45 г - 1 дана)....................................................................... 5 Құлпынай (18 г - 1 дана) ................................................................ 5 Брокколи (30 г) ............................................................................... 10 Қырыққабат (30 г) .......................................................................... 12 Қызанақ (100 г — 1 дана) .............................................................. 20 Сүт (30 г) .......................................................................................... 20 Сәбіз (72 г - 1 дана) ........................................................................ 25 Зәйтүн (22 г - 5 дана)...................................................................... 25 Болгар бұрышы (100 г - 1 дана) ..................................................... 26 Қант (1 шай қасық) ........................................................................ 32 Қытырлақ нан (10 г)........................................................................ 32 Жүзім (50 г -10 дана) ...................................................................... 36 Грейпфрут (123 г - 1/2 дана) ......................................................... 37 Джем (15 г) ...................................................................................... 40 Киви (75 г -1 дана)........................................................................... 45 Алма (100 г) .................................................................................... 46 Шие (68 г — 10 дана) ..................................................................... 49 Балқытылған ірімшік (14 г - 1 шай қасық) ................................... 51 Арақ (25 г) ....................................................................................... 51 Апельсин (130 г - 1 дана)................................................................ 62 Бал (21 г - 1 шай қасық) ................................................................. 64 Нектарин (135 г - 1 дана)................................................................ 67 Нан (25 г - 1 тілім)........................................................................... 70 Піскен жұмыртқа (1 дана) .............................................................. 73 Өрік (35 г - 10 дана)........................................................................ 83 Сыра (330 г) .................................................................................... 86 Шарап (125 г) .................................................................................. 94 Майонез (14 г - 1 шай қасық) ......................................................... 99 Йогурт, 2,5 % (125 г) ...................................................................... 100 Банан (120 г – 1дана)....................................................................... 109 Сары май (15 г)............................................................................... 110 Піскен балық (120 г)....................................................................... 115 Піскен картоп (150 г) ...................................................................... 115 Жүзім шырыны (250 г) ................................................................. 154 Шоколад (30 г) ................................................................................ 155 Арахис, миндаль (28 г -26 дана)..................................................... 165 Авокадо (1/2 дана)........................................................................... 170 Ірімшік «Чеддер» (45 г)................................................................. 180 Жаңғақ (28 г - 6...8 дана) ............................................................... 185 Піскен сиыр еті (150 г) .................................................................. 240 Қуырылған картоп (150 г)............................................................... 240 Күріш (150 г ) .................................................................................. 270 15 Макарондар (150 г -1 порция)........................................................ 280 Бисквит (65 г) ................................................................................. 290 Чипстер (180 г) ................................................................................ 455 Шошқа еті (150 г) ........................................................................... 540 Гамбургер, чизбургер (215…219 г- 1 дана) .................................. 576…562 Беконмен сандвич (190 г) .............................................................. 608 Қант қосылған қоюландырылған сүт (300 г) ............................... 982 жүктеу/скачать 1,26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|