45
3. белгілі бірұлпаның оттегіне мұқтаждығы. мембрана арқылы
тек еріген газ ғана өте алады,
оксигемоглобин тез ыдырап, оттегі
неғұрлым көп бөлінсе, оттегі ұлпа соғұрлым тез өтеді. Осы жағдайда
ұлпа оттегіне неғұрлым мұқтаж болса, ол оттегін соғұрлым тез
сіңіреді.
Денеде газ алмасуы, негізінен,
физикалық заңға бағынады, бірақ
оған көптеген биологиялық үдерістерді өзгерте отырып, физикалық
үдерістерді де реттейді.
Оттегінің қан арқылы тасымалдануы.
Оттегі көбінесе гемо-
глобинмен қосылып, оксигемоглобин түрінде тасымалданады.
Қандағы газдардың, әсіресе еріген газдардың
жалпы көлемі олардың
атмосферадағы меншікті қысымына байланысты. Оттегінің меншікті
қысымын әдейі жоғарылатса, ол қанда көбейе түседі. ал капил-
ляр эндотелийінен тек еріген газ өтетіні белгілі, осыған орай оттегі
ұлпада де көбірек өтеді. Оттегінің бұл
қасиеті медицинада емдеу
мақсатымен кеңінен қолданылады. адам оттегіне толы қысым каме-
расына кіргізіледі де, оттегінің қандағы меншікті қысымы көбейтіледі.
мұның нәтижесінде қанда гемоглобин оттегімен әрекеттесіп,
түгелдей оксигемоглобинге айналады, еріген оттегінің көлемі де арта
түседі, сөйтіп, қан әбден оттегіне қанығады. гемоглобиннің толық
оксигемоглобинге айналуы, яғни 100мл қандағы оттегінің мейлінше
көбеюі қанның оттегіне қанығу сыйымдылығы деп саналады. әдетте,
бір литр қанның оттегіне деген сыйымдылығы – 180-200 мл. мұны
қандағы гемоглобин мөлшеріне қарап есептеп білуге болады. бір
грамм гемоглобиннің 1,34 мл оттегімен әрекеттесетіні белгілі. Демек,
бір литр қанда 140 г гемоглобин болса, осы санды 1,34-ке
көбейтіп,
қанда қанша оттегі бар екенін анықтай аламыз.
Оттегі күретамыр қанынан ұлпаға түгелдей өтпейді, оның біразы
ғана қанда қалып қояды. Оттегінің күретамыр қанынан ұлпаға келіп
сіңген бөлігін «оттегі сіңіру коэффициенті» деп атайды. мұны білу
үшін, күретамыр қаныңдағы айырмашылық есептеп шығарылады
да, бұл күретамыр қанының оттегі сыйымдылығына бөлініп, 100-ге
көбейтіледі. Осылай шығару арқылы оттегінің сыйымдылығы күрета-
мыыр қаныңда 200 мл\л-ге, күретамырда 120 мл\л-ге тең екені анық-
талды. Демек, оттегін сіңіру коэффициенті (200-120) : 200 * 100 = 40%.
әдетте, тыныш отырған адамда ол 30-40%;
қара жұмыс істеп, көп
күш жұмсаған адамда 50-60%-ке жетеді. Ядролық қару – ең қуатты
зақымдаушы құрал, ол жарылу арқылы әсер ететін және ядролық
ыдырау кезінде бөлінетін энергияны пайдалануға негізделген.