Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| Ш ЕШ ЕНДІК АРНАУ
Бел г і лі бір а д а м ғ а а р н а й ы а йт ыл ға н сэлем, сын, әзіл ж ә н е б ат а (тілек) сөздерді ше шен д і к а р н а у дейміз. Ж а ң а л ы қ пен ж а қ с ы л ы қ қ а «құтты болсын» айту, қа- з а мен қ а й ғ ы ғ а « қ а й ы р л ы болсын» деп көңі л айту к а з а к - т ын еж е л де н ке ле ж а т қ а н әдет-ғүрпы. Қелг енде «хош келді ңі з» деп қ а р с ы алу, ке терде « ж о л ы ңы з болсын» деп ш ы ғ а р ы п с а лу ж а ң а с а л т ы м ы з ғ а д а ж а т емес. Ж а қ с ы ле- біз — ж а р ы м ырыс деп ті лектесті к сөзді ж о ғ а р ы б а ғ а л а - ған х а л к ы м ы з д ы ң бата- тілегін бейнелейтін ше шенд і к сөз- д ер д і ң н еше а л у а н н ұ с қ а л а р ы бар. Қ а з а қ х а л қ ы А с а д а м н ы ң а р қ а у ы ; Астан е ш к ім ү л к е н емес деп з а т т ы қ игілі кті ң а д ам өміріндегі ше шу ші мәнін дүр ыс түсінген де ас тың а л д ы - а р т ы н д а ж а к с ы тілек, цгі ниеттерін біл> діретін болған. Бө л ші л , бөлші л, бөлші л бол, Боз т о р ғ а й д а й т өл ші л бол... Тәңір берген несібен, Тепкі лесең к е т п е с і н , — дейтін бата, а л ғы с сезімдері әр х а л ы к т ы ң үміті мен ке- лешегі болып та.былатын б а л а ң көп болсын, т үр мы ст ы ң ж а к с ы , б а қы т ың б ая нд ы болсын деген ешбір дәуі рде ескірмейтін игі ті лекті білдіреді. Алтын ерлі а қ боз ат Ас тың д а жүрі п арысын. Қ о л а ң ша шт ы, қой көзді Та ңд ап а л ғ ан б ұ р аң бел Қ а с ы ң д а ж а т ы п қарысын... дейтін сөз, біріншіден, ерді ң басына б а к ы т пен б а й л ы қ тілесе, екіншіден — б а й л ы қ пен б ак ы т иелі деген х а л ы қ үғ ымын көрсетеді. А л ғ ы с п е н ер көгереді, ж аңб ы рм ен жер көгереді. деп елді ң алғысын, үлкенні ң батас ын к а з а қ жо- ғ а р ы б а ғ а л а ғ а н , сөздің р у хт а н ды р у ш ыл ы қ , дем беруші- л і к күшіне кәміл сенген. Осы б а т а н ы Қ а н ж ы ғ а л ы Шөнкі к а р т а йт қ а н д а : «Бү кі л денем шы мы р л ап , буын-буыным жі псі п т ұрд ы» , — деген екен Үлы ж ү з Ыст ы Б ө лт і р і к шешен. М үн да й б а т а ғ а біреу м а к т а н са , біреуі үміттенеді. Үміт — т а л а п т ы ң жетекшісі, т а л а п — т аб ы с кілті. Ол ай 92 болса, осындай б ат а- ті л е кті ң негізінде х а л ы қ т ы ң м ұ р а т - шыл ой-арманы, б о л а ш а қ т а н күткен үміті ж а т а д ы . Сонымен бірге х а л ы қ т ы ң үлкенге деген қүрмет-сыйын, бата сөзге сенімін қ а р а басының қ а м ы үшін п а й д а л а н ғ а н билерді әшкерелейті н сөздер де с а қ т а л ғ ан . Д о с б о л би ж о л а у ш ы л а п жүрі п бір үйге түседі, үй иесі союға бір т оқты а лд ыр ып ба т а сұраса, т оқтын ы а р ы к с ы - нып к о н а қ был ай дейді: — Я пырма й, мына тоқты ембеген бе, Әлде қойдан қ а ғ ы л ы п шөп жемеген бе? Б о л м а с а м а л ш ы жөндеп б а қ п а ғ а н ба, Әлде енесін қ а т ы н д а р қ а қ т а ғ а н ба? Үлан ж а з д а й қ о н а қ қ а мүны соймай, Әдейі Д о с б о л биге с а қт а ғ а н ба? Сонда үй иесі тоқт ын ы қо я бергізіп, б ас қ а қой әкелі п сояды. Қ ойд ы ң терісіие қызығ ып, ас а р т ы н а н би: Кеңейте көр өрісін, Үзарта көр желісін. Тонымның бір бойы кем еді, Берг і зе көр терісін, — деп бата беріпті-міс. Қ а з а қ е же л де н ә з і л - қ а л ж ы ң д ы ж а қ с ы көреді. Б а л а - сы әкесімен, келіні атасымен әзі лдесе береді. Әзіл үстін- де ай тыл ға н артық- кем сөзді көңі лдеріне ауыр алмайды.. Мүн да й салт, бір ж а ғ ы и ан , ж а с т а р д ы т а п қ ы р л ы қ қ а тәр- биелесе, екіншіден, ж а й д а р ы л ы қ қ а , ү с т а м д ы л ы қ қ а , ер- кі нді кке баулиды. Б а й - б а т ш а л а р әйелді кем са на ған мен , х а л ы қ еркек- пен тең са наған. Х а л ы қ т ы қ ер те гі - аң ыз д а р да , б а ты рл ық - ғ а ш ы қ т ы к ж ы р л а р д а арыстан жүре кті , ж о л б а р ы с қай- ратты б а т ы р л а р д ы ң атын баптап, қ а руын са қтап, акыл- шы болған а р у л ар көп. С о н д ай -а қ а к ын д ык - ше ш е н д і к ай ты стард а, сөз са йы с ы н да еркектен кем түспей- тін шешен әйелдерді ң т а п қ ы р л ы қ сөздері, уытты әзі лдері аз емес. Қол өнерінде еркектен ешбір кемдігі жоғ ын а ң ғ а р ғ а н х а л ы к сөз ж а р ы с ы н д а да әйелге тең к а р ап , ер- кіндік берген. Ж а к с ы әзіл жа н азығ ы демекші , ертеде ә з і л - к а л ж ы ң танысып-білісудің, ақыл-ой с ын а с уд ың т а п т ы р м а й т ы н тә- сілі болған. Б а л а би - к өсе, До сб ол с а қ а л д ы кісі екен. Б а л а б и жол- д аста рымен ж о л а у ш ы л а п келе жа тып , д а л а ғ а түнеп, қа- эз |