Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
adambaev baltabai khalyk danalygy
| С а у у л ы түйелерің
б а р көрінеді, қ а р а ш ай іш кен ш е, түйе сауып, неге сүт қатып іш п е й с ің д е р ? — дейді. С онд а Д о сб о л: Ү р ға ш ы ға ү й р е н ге н інген еді, с а қ а л ы м ы з д а н ш ош ы п б ізге с а у ғ ы з б а й тұр депті. Ә з і л - қ а л ж ы ң қ ыз бен жігіттің, қ а т а р л а с - қ а д і р - лес а д а м д а р д ы ң сы н ас у -с ы р ла су тәсілі болумен бірге, кейде к өң і лде жүрг е н н а з а - н а р а з ы л ы қ сөздерді айтып, бі- реуді -бі реу көп а л д ы н д а кекетіп, м ұ қ ат ы п қ а л у ғ а д а сыл- т а у болған. Н ұ р а л ы ханның б а л а с ы Қ а р а т а й Ор ын бо р д а оқу біті- ріп, п а т ш а д а н ағ а с ұ л т а н д ы қ л а у а з ы м алып, Қіші жү зд і а р а л а п жүрг енд е, Адай А т а қ о з ы биге кездесіп қ а л а д ы . А т а қ о з ы а ш а ң , а рық, қ а т п а кісі екен. Биг е көзі т о л м а ғ а н с ү л та н: — Әй, Атаңозы! О йда қалмақтьің, қ ы р д а қазақтың м а л ы н қ о й м а с а ң да а л ғ а н ы ң б о й ы ң а ж ү қп а ға н екен- а у ! — дейді. Сонд а Ат а қ о зы шешен: Өл ең д і ж е р д е өгіз семіреді, Өлі мді ж е р д е мол д а семіреді. Қ а р а л ы үйде қа тын семіреді, Қ а м с ы з елде хан семіреді. Қа й т с е м топтан т о рғ ай ш а л д ы р м а й м ы н деп, Қ а з а қ т ы ң бір та й ын д ү ш п а н ғ а а л д ы р м а й м ы н деп, Бі р т үн де тоғыз оянып, т оқс ан т ол ға н амы н , Мен а р ы қ болмай, кім а р ы қ бола ды? — депті. Қ а р а т а й ж ү м ғ а н аузын а ш а ал ма пт ы. Тек қасын- д а ғ ы бір биі: Өз ж өнімізбен өл м ей, үйдегі қаты н-балаға зә б ір і м із тиіп кетті-ау! — деп қ и с а я кетіпті. Б і р а қ бұдан х а л ы қ т ы ң д ұ ш п ан ы — хан, сүлтан; досы — би, болыс екен деп ү қ п а у керек. Хан да, би де кейде қ а р а п а й ы м көпші лі кті менсінбей б а й д ы ж а қ т а п , соның сөзін сөйле- ген. Б ү л ж е р де ханды мү қ атып, х а л ы қ қ а қ а мқ о р с ып , ел- ж ұ р т а л д ын д а өз беделін, өз ық п ал ын с а қ т а п қ а л у үшін е ж е л д е н ай тыл ып келе ж а т қ а н а к ы л д ы сөздерді би шебер л а й д а л а н ғ а н . Ар н ау с өздерді ң бір с а ла с ы — ше шенді к сын. Қ а з а қ ауыз әдебиеті нде жерге, елге, ма л ғ а айтыл ға н шешендік с ы н ны ң ал уан түрі бар. А с а н қ ай ғ ы атын ан Он ж ылда б е с с а у л ы қ м ы ңға, бес. қ а р а жүзге жететін ж ердің қүты екен, әттең, аттық са у ы р ы н а сы ймайды -ау, артыма сала кетер едім деп-жерге; Төс табаны төрт е л і н а р л а р жүрер ж ол екен, төсегінен түңілген е р л е р жүрер жол екен деп- ш өлге ; Ж а л қ ү й р ы ғ ы қанат екен, төрт а я ғы болат екен 94 деп ж ы л қы ға а й т ы л ат ын сөздер — ш е шен д і к сынның: ежелг і үлгісі. Түйе үстінде туып, ат ж а л ы н д а өскен м а лш ы, а ңш ы қ а з а қ қ а ш а н н а н - а қ сыншы болған. Ж ү й р і к ат, қ ы р а н күсты ш а пп ай - ұ ш п а й танитын са ятке р, құсбегілер тура- л ы а ң ы з д а р бар. Ізіне қ а р а п түйені ң түгін-түсін айтатын,. қ о з ы ғ а қ а р а п мың қойдан енесін та у ып т аб ыс т ы ра т ы н, ж о ғ а л ғ а н биенің іште кеткен қ ү лынын ат б олғ анд а та- нып ал а т ын с ын ш ы ла р т у р а л ы аң ы з әңгі мелер с а қ т а л ғ ан . Ондай с ы н шы л а р шындығьінда болды ма, ж о қ па — оған кепі лдік беру қиын, б і р а қ сөздің қисыны мен д әлелі не қ а р а п х а л қ ы ң ны ң д а н а л ы ғ ы мен т а п қ ы р л ы ғ ы н а сүйіне- сің. Ж е р мен м а л ғ а ғ ан а емес, а д а м ғ а а й т ы л ғ а н сындар' да бір алуан. Ата б а л а ғ а , көпті көрген көне ж а ң а т а л а п ж а с т а р ғ а сын айтып, б о л а ш а ғ ы н а б о л ж а м ж а с а у — е жел - ден келе ж а т қ а н д әст ү р ле рд і ң бірі. М а л ш ы л ы к т а н ар- т ы к кәсібі жоқ, ас-тойдан ас ар са уығ ы ж о қ елде ж а с үрп ақ, ж а ң а қ а у ы м н ы ң а л д ы н д а ғ ы биігі — билік пен б ай лы қ, қ а л а берсе м о л д а л ы қ болады. Ж ү р т т ы н бәрі ақ ын- шеше н бола бермейді. Қ а й р ат - қ а б і л е т і бар ж а с т а л а п к е р л е р г е бай болса « мы р з а » десін деп мал ша шу д ан , ж а р л ы болса «б атыр» десін деп б а р ы м т а ш ы б олудан б ас қ а «өнер» кем болды. жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|