П у бли ка сы м әдениет, а қ п а ра т ж ә н е қ о ға м д ы қ к е л іс ім м и н и с т р л іг ін щ м ем л е к етт ік тілді дам ы ту бағдарламасы


 .4 . Е Л ІК Т Е У ІШ С Ө З Д Е Р Д І Ң С И Н Т А К С И С Т ІК



Pdf көрінісі
бет777/879
Дата03.12.2023
өлшемі38,54 Mb.
#133403
1   ...   773   774   775   776   777   778   779   780   ...   879
Байланысты:
kazak grammatikasy fonetika sozzhasam morfologiia sintaksis

9 .4 . Е Л ІК Т Е У ІШ С Ө З Д Е Р Д І Ң С И Н Т А К С И С Т ІК
Қ Ы З М Е Т І
Еліктеуіш сөздердің синтаксистік қызметін 
сөз еткенде, екі түрлі мәселе баяндалуға тиісті: 
оның бірі - еліктеу сөздердің өздерінен басқа қан- 
дай сөздермен тіркесетіні, екінш ісі - еліктеу 
сөздердің сөйлемде қандай мүше болып қызмет 
атқаратыны. Ал бұл екі мәселе жайында айтыла- 
тын қағидалар мынадай:
1. 
Еліктеуіш сөздің жалаң түрі мен күрделі 
(қосарланған) түрінің қай-қайсысы болса да өзде- 
ріне тән атау формада тұрғанда бірен-сарандаған


556
М ОРФОЛОГИЯ
жағдайда ғана болмаса, тек етістіктермен тікелей 
тіркеседі. Бірақ еліктеу сөздер етістік атаулының 
бәріне бірдей тіркесе бермейді. Оның жалаң (дара) 
түрі де, қосарланған түрі де өзге етістіктермен 
таңдап тіркессе де, ет көм екш і етістігімен еркін 
тіркесе береді. М ы салы
:Жанып жатқан от м ай-
лы көбік тамғанда, пыс етіп, борс етіп сөне калып,
кайтадан т езлап етіп жанды
(С ейф уллин); 
Бо-
кай келіншегінің сөзінемыңц етпеді
(М ұстафин); 
Қорыкканынан ба, тоңғаннан ба урядниктің иегі
иегіне сақ-сақ етті
(М ұқанов) т.б.
2. Еліктеу сөздер толы қ м ағы налы дербес 
етістіктердің бәрімен де бірдей тіркесе бермейді, 
олардың ішінен тек өздерінің мағыналарына орай- 
ласаты ндары мен ған а еркін тіркеседі. Мысалы: 
Абай селк етіп ж алт қарады
(Әуезов); 
Машина
кілт бүрылды
(Ш аймерденов); 
Қасым жалт қарап
жалтарып, Қаликаға қосыла кетті
(Ерубаев) т.б.
3. Еліктеу сөздер етістіктерден өзге сөздер- 
мен н екен-саяқтап қан а тіркеседі де, сын есім, 
үстеу, шылау сияқты сөз таптарымен тіпті тіркес- 
пейді. М ысалы: 
Күңгірт сөйлеген шаңда-шүң да-
уыс шықты
(Сейфуллин). 
Қым-қиғаш қиқу,сарт-
сүрт төбелес болды да қалды
(Көбеев).
4. Еліктеу сөздердің сойлемде қандай мүше 
қызметін атқаруы олардың өздерінен басқа қан- 
дай сөздерге тіркесуімен байланы сты . Өйткені, 
жоғарьщағьщай, 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   773   774   775   776   777   778   779   780   ...   879




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет