А сәлемдемесі бейнебір  Б

80
дұрыс контрапозицияға мысал келтірейік:
«Егерде мен Астанада болсам, яғни мен Қазақстандамын. 
Осыған сәйкес, егерде мен Қазақстанда болмасам, онда мен 
Астанада да жоқпын».
Контрапозиция 
бейнесіне 
арналған 
әлдеқайда 
күрделірек мысалдарды табу қиынырақ болуы мүмкін. 
Әрдайым мұқият болып, контрапозиция иллюзиясын 
табу үшін критикалық ойлаушы адамның пікіріне сәйкес 
ұстанымда болу қажеттігін ұмытпаңыз! 
Ол үшін сізге осы бөлімге арналған төмендегі 
практикалық жаттығулар көмектеседі.

81
РЕЗЮМЕ...
• 
Критикалық ойлау кезінде аргументтерді бағалау қате 
талқылауды анықтап, оларды дұрыстауға және өзара 
түсіністікті жақсартуға белгілі бір дәрежеде себін 
тигізеді. 
• 
Бедел сөзі ағылшын тілінің authority, «құзіретті 
қайнаркөз», «сарапшы», «ықпалды адам» деген 
мағынаға ие сөзінен шыққан. «Авторитет» - сөзі 
аргументтерде дәлел ретінде жиі қолданылады. Бедел 
ретінде тек қана адамдардың айтқаны келтірілмейді. 
Кейбір кездерде адамдар өз мақсаттарына жету үшін ел 
беделін немесе дінде ғылымның беделін қолданады. 
• 
Беделділердің айтқандарын жеткізетін қайнаркөздерді 
міндетті түрде тексеру қажет. 
• 
Ақпарат көзі бейтарап болуы керек. Адам (немесе ұйым) 
шешілетін мәселеге қатысты қандай да бір әдейі шешім 
қабылдамайтын болған жағдайда ғана ақпараттың 
объективті қайнаркөзі бола алады. 
• 
Бедел ретінде сарапшылардың бірін немесе ұйымның 
сөзін келтіруден бұрын, Сіз басқа да біліктілігі мен 
әділдігі бұдан кем емес адамдар немесе ұйымдардың 
сіз келтірген қайнаркөзді қолдайтындығына сенімді 
болып, тексеріп алуыңыз қажет. 
• 
Корреляция өздігінен факторлар арасында себеп-
салдар байланысын анықтау үшін жеткілікті 
негіздеме бола алмайды. Себеп пен салдарды 
дұрыс талдау үшін критикалық ойлаушы келесі 
сұрақтарды қоя отырып, содан кейін ғана себеп-
салдар жайлы белгілі бір пікір жасауы қажет.

82
1. 
Қандай жолмен себеп салдарға алып баратындығын 
дәйек түсіндіріп отыр ма?
2. Қорытындыда әлдеқайда ықтимал себеп келтірілген бе?
• 
Ортақтастыру, индуктивті ой бекітілімдерге негізделген 
қорытындыларды автор оқырмандарды болатын 
қателіктер жайлы ескертетін шартпен қабылдауға 
болады. Дедуктивті ой бекітілімдерге негізделген 
қорытындыларға сенуге болады. 
• 
Дәйектердің «қауіпті» түрі: 
Аd
ignorantiam 
– дәйектің бұл түрі қайтадан 
дәлелденбеген деген түсінікке негізделген белгілі бір 
ұстанымға итермелейді. 
Аd misericordiam 
– дәйектің бұл түрі аяушылыққа 
басымдылық танытады. 
Аd populum 
– дәйектердің бұл түрі адамдардың белгілі 
бір ұлтқа, нәсілге, дінге, тайпаға, топқа, «тобырға», аулаға 
және т.б. жататындығына басымдылық танытады.
Контрапозиция бейнесі
– егерде бейнебір 

жүктеу/скачать 3,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: