221
ұқсастығын байқатады. Қазақ тіліндегі фразеологизм компоненттерінің
басқа түркі тілдерінде де еш тұлғалық өзгеріссіз кездесетіндері бірша-
ма. Жəне компоненттер қосындысынан туатын ұқсас фразеологиялық
жиынтық мағына басқа да түркі тілдерінде сол күйінде кездесетіндігін
көреміз.
Мысалы: тез, жылдам мағынасында –
көзді
ашып жұмғанша – қазақ;
гез ачгъынча – кұмық; козъ ашып юмгаша – ноғай; куз очиб юмангча
– өзбек;
т.б.
Түркі тілдес халықтар арасында қай кезде де өз ұлтының тілі арқылы
ғана түсінісу күні бүгінге дейін ешбір қиындықсыз жүзеге асырылып ке-
леді. Ортақ фразеологизмдердің қолданыс аумағының көптігі де осының
айғағы. Мысалы:
Іштен шыққан шұбар жылан (
қазақта)
Ичтен чыккан ийри жылан
(қырғызда)
Қойдан қоңыр
(қазақта)
Қойдон коңур
(қырғызда)
Адам сөйлескенше, жылқы кісінескенше
(қазақта)
Адам сүйлөшкөнчө, жылкы кашынышканча
(қырғызда)
Ынсан сораша-сораша,
Хайван ысгаша-ысгаша (
түрікменде)
Іnsan konusa
Hayvan koklasa koklasa
(түрікте)
Түркітануда түркі тілдес халықтардың осындай ортақ мақал-мəтелдері
туралы, сондай-ақ ортақ тұрақты тіркестері туралы айтылатын əңгіме əлі
ғылыми ойдың негізіне айналмай келеді.
Ал тіркес құрамындағы кейбір жекелеген компоненттер этимоло-
гиясы арқылы ұлт тіліндегі бүтіндей бір фразеологизмнің мағынасына
қатысты жəне нақты алғанда мағынасы күңгірт сөздердің түп төркінін
анықтау туыстас түркі сөздеріне келіп тіреледі. Мəселен, тіл-тілдің фра-
зеологизмдері құрамында кездесетін мағынасы көмескі, түсініксіз сөздер
көптеп кездеседі. Солардың мағынасын ашу үшін əдетте монғол, араб-
парсы, түркі тілдеріне жүгінеміз. Қазақ тілінде де түсініксіз сөз төркінін
осы тілдерге байланыстыра іздейміз.
Мысалы, алдыңғы тарауда талданған «
Достарыңызбен бөлісу: