Реферат "Құтты білік" дастанының тілдік ерекшеліктері" Орындаған: Өмірзахова. А

 Ал, Бал, Бала, Ақ, Сақ, Үн, Ғұн деген есімдерден және «И» 

деген дыбыстан тұрады. Сөз түбірі Ал, Бал, Бала, яғни Адай атаның бесінші 

немересі Балықшы (Шыбынтай) атамыздың аты. Қазақтың «алты Алашы» 

осы  атамыздан  басталады.  Ал,  Сақ   пен  Күнге  (Гун,  Хун,  Хунну) 

комментарий қажет болмас. Бұлар мектеп оқушыларына да белгілі. Бүткіл 

жер бетіндегі «Ал», «Бал» деген түбір сөзден жасалған атаулардың барлығы 

Балықшы  атамыздан  қалған.  Мысалы,  бұған  Алаш,  Алты  алаш,   Бал 

(араның балы), Бала, Балық, Баласағұн қаласы, Балқаш көлі, Балтық теңізі, 

Балқан елдері мен таулары т.т. жатады. Ерте де аталарымыз қаланы Балық 

деп  атаған.  Екеуінің  де  «ал»,  «ала»  деген  бір  түбірден  болатыны                                         

у                                                  осы                                                                                                                                                                                     

Шежіре дерегі бойынша Балықшылардың лақап аты Шыбынтай делінеді. 

Аттары  әлемге  әйгілі  Еділ  мен  Жайық  арасында  төрт  мың  жыл  салтанат 

құрған Қыпшақтардың шыққан тектері осы. Бұл жерде адам баласы қандай 

көп  болса,  суда   балық  және  жер  бетінде  шыбын  сондай  көп  деген  сөз. 

Қазақтың  сөз  жасау  жүйесінде  барлық  ұғымдар  бір-бірімен балама түрде 

қатар-қатар  (параллел)  болып  аталып  отырады.  Ал,  сөз  түбірі  әрқашанда 

түп Атамыздың есімін, яғни бүгінгіше айтқанда «авторды» атап көрсетеді. 

Шыбынтай  мен  Қыпшақтың  түбірлес  (ыб,  ып)  болатыны  осы.  Еске  ұста! 

Сөз түбірі жаңылыспайды. 

        Демек, Баласағұнидің толық мағынасы Балықшы Сақ Күн деп, Жүсіп 

Баласағұн-и дегенімізде «Й» дыбысы Жүсіп Балықшы Сақ Күн атамыздың 

баласы, ұрпағы дегенді білдіріп, бүгінгі «Ов» пен «Ич»-тердің орнында тұр. 

Демек, Жүсіп атамыз бүгінгі тілмен айтқанда Қарахандар империясының 

қағандары 

шыққан 

Мұңалдардың 

ағасы 

Балықшы 

атамыздың 

ұрпағы.   Екеуі  де  Адайдың  екінші  баласы  Келімбердіден  тарайды,  яғни 

Адай атамыздың немерелері болып табылады. 

       «Құтты біліктің» негізгі айтар ойы – адамның адами жетілуі мен кісілік 

кемелденуі, сол арқылы мемлекет пен қоғамды қуатты, мықты, құтты ету. 

Кісілік  кемелдену  жолына  түскен  адам  –  өзінің  қасиетінемен  негізіне 

мейлінше  жақындаған  асыл  жан.  Дастан  оқырманына  құт-берекемен, 

бақытқа өз адамгершілігін асыл етумен ғана жетуге болатынын ұқтырады.