Құдайберген Жұбанов
материал 1936 ж. жарық көрген Қазақ тілі
терминологиялық сөздігінің алғысөзінен де басылған.
14-дәріс. Орыс графикасына негізделген қазақ жазуы
Қазақ жазуының 1940ж. латын графикасынан орыс графика-
сына көшуінің бірнеше себебі болды:
1) өзге идеология мен саясат ұстанған түркия мемлекеті мен
кеңестер одағындағы түркі халықтарының араласуына кедергі
жасау;
2) араб және латын графикасына негізделген қазақ жазуының
негізін қалаған қайраткерлердің (т. Шонанұлы, Қ. Кемеңгеров,
Қ. Жұбанов, е. Омаров, О. Жандосов, н. төреқұлов) “халық
жауы” болып шығуы;
3) бір мемлекет (ССрО), ортақ астана (мәскеу) астындағы
халықтардың ортақ мемлекеттік жазуы болуы керектегі (орыс
тілі мен жазуы);
4) термин сөздердің орыс тілі арқылы игерілуі;
5) жазу емлесіндегі ала-құлалық т.б.
1926ж. I түркітанушылардың съезінде де, 1929ж. емле кон-
ференциясында да қатынасқан орыс ғалымдары әр халық өз жа-
зуын өз мүмкіндіктері тұрғысынан шешуі керек деп, бейтарап
позиция ұстанғанмен, термин сөздерді орыс тілі арқылы игер-
ген жөн (К. Юдахин), орыс жазуының да латын графикасынан
кемістігі жоқ (н. Ф. Яковлев, Жирков), фонетикалық принципке
сақтықпен қарау керек (л. в. Щерба) деген ішінара, іріткі ойла-
ры, сондай-ақ қазақ оқымыстыларының да ортақ жазу – орыс
жазуына көшкен дұрыс, терминдер орыс тілі нұсқасынша жазы-
лу керек (С. аманжолов) деген көзқарастары, сөйтіп, ақырында
орыс графикасын қабылдауымызға себеп болды.
Әліпбиі мен графикасы.
Бұл жазудың алғашқы әліпби жо-
басында (1939ж. 10-тамыз) 40 әріп болды, ал әліпби тәртібі
төмендегідей:
а, ә, б, в, г, д, е, ж, з, и, й, і, к, л, м, н, ң, о, ө, п, р,
с, т, у,
ŷ,
ұ, ү, ф, х, қ, g, ц, ч, ш, щ, ъ, ы, ь, э, ю, я
.
мұнда дауысты дыбыстар
(
Достарыңызбен бөлісу: |
