б, д, ғ, й, қ, л, н, р, с, т )
берген түркі тілдеріндегі үндесім
құбылысын дауыссыздар санын көбейтумен шешкен графика
болып табылады.
Осыған байланысты графикасында
а-е (э~ә)
фонемасын
белгілейтін таңба неге сөз ішінде және сөз басында берілмеді,
керісінше,
<о-ө>
фонемасы неліктен сөз басында және ортасын-
да таңбаланды деген сауал төңірегінде ойланып көрелік.
а
графемасы басқа
<ы>, <о>, <ө>
инварианттарының
таңбаларына қарағанда жиі түсіріліп отырған. мысалы,
дғ
(адағ), дғр (адғыр), йғучы (айғучы), нығ (анығ).
ал сөз соңында
жүйелі таңбаланады:
бунча, йзқа (йазықа), кче (кече)
. Сонда
таңбаланған дыбыс ашық езулік (
а, е, ә
) әрпіне қалай кодталған
және рунист ғалымдар қалай топшылаған?
Ол, біріншіден, біздің ойымызша, өзге үш дауысты фонема-
ның ескерткіштерде белгілену маркерлігімен өлшенеді. Өйткені
<
e
a
>
дауыстысынан басқа
<
y
o
>, <
Y
o
>, <
і
ы
>
гиперфонема-
лары инициал позицияда да, і-буында да жүйелі таңбаланып
отырса, (
ыдқ (ыдуқ), өлглі (өлгелі), үчн (үчүн)),
<ү>, <у> фоне-
малары барлық позицияда беріледі. Сонда
y
o
,
Y
o
,
і
ы
графема-
154
155
лары таңбаланғанда, бұлардың фонемасы және дыбыс реңктері
оқылады, ал бұл әріптер болмаған жағдайда <
( )
э
e
a
> фонемасы
дауыссыз дыбыс таңбасының жуан-жіңішкелігіне қарай не
Достарыңызбен бөлісу: |
