Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
ы, і дыбыстарына қарағанда, е
жүктеу/скачать 1,82 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
| ы, і
дыбыстарына қарағанда, е езулігін өзгерту тіпті қиын. Сондықтан мұндайда екінші буындағы ды- быс таза е де, таза ө де емес болып айтылады. Қараңыз: құрмет – құрмөт, құрметте – құрмөтте, сүрме – сүрмө, сүрмелеу – сүрмөлеу, сурет – сүурөт. Е мен ө -нің арасындағы аралық реңкті й деп көрсетуге болады (құрмет – құрмйт, сурет – сүурйт). ал біріккен сөз, кіріккен сөз, бір деммен айтылатын ырғақты топ сыңарларының алдыңғысындағы еріндік соңғысына әсер ете алмайды. мысалы: сол кез – солгез (солгөз емес), соқыр сенім – соқұр€ сенім (соқұр€сөнүм емес), сутегі – сұутегі (сұутөгү емес), сусімір – сұусімір (сұусүмүр емес), суығыстырым – сұу€ығыстырым, (сұу€ұғұстырым емес), супияз – сұупыйаз, (сұупұйаз емес), сужылан – сұужылан (сұужұлан емес), сужегі – сұужегі (сұужөгү емес), су етті – сұу€етті (сұу€өттү емес) т.с.с. ереже ескертусіз болмайтыны сияқты үшінші буыннан ар- тпайтын ерін үндестігі кейде 4-5 буындарға өтіп кетеді. Үш буын ерін үндесімімен айтылып, төртінші, тіпті бесінші буын езулік, ал келесі буында ұу, үу тіркесі келетін болса, онда сөз бастан-аяқ ерін үндестігімен айтылады. мысалы: сүйкімдену – сүйкүмдөнүу (сүйкүмденүу емес), бірақ сүйкімденбеу – сүйкүмденбеу. төмендегі сөздердің айтылу нормасын сақтап, жаттығып көріңіздер: түлкілену – түлкүлөнүу түркілену – түркүлөнүу түнделету – түндөлөтүу түрткілену – түрткүлөнүу түртпектелу түртпөктөлүу түрпілену – түрпүлөнүу Дауыстылардың үндесімін сөз еткенде үнемі мына бір нәрсені есте ұстаған жөн. Дауыссыздарға қарағанда дауыстылардың ай- тылу реңкі өте құбылмалы, тұрақсыз болып келеді. Оның үстіне жалпы көпшілікке ұсынатын әдебиеттерде (орфографиялық сөздік, айтылу нормасының анықтағыштары) дауыстыларды белгілейтін әріп таңбасы да әліпбидегі дауысты таңбасынан ас- пайды және сонымен бірдей болады. Сондықтан әрпіне қарап, дыбысын да солай оқып, аздап қайшылық туады. Сол себепті тіл үндестігінде де, ерін үндестігінде де, яки жіңішке буыннан жуан буынға ( жүктеу/скачать 1,82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|