Монография «Елтаным баспасы»
жүктеу/скачать 13,68 Mb. Pdf көрінісі
|
httpswww.kaznu.kzcontentfilespagesfolder21141Verstka.pdf
| 6
ТАРАУ Əлемнің фразеологиялық бейнесіндегі ұлттық ерекшеліктер Қазақ этносының əлем туралы: дүниенің төрт бұрышы, дүниенің тұтқасын ұстау, сегіз қиыр шартарап, түпсіз дүние т.б. түсініктер қалыптасқан. Адамдардың өмір бойы қоршаған орта, тұрмыс-тіршілігі, күн-көріс мəдениеті, яғни дүние туралы жинаған білімі мен тəжірибесі оның танымында əлем суреті ретінде көрінеді. Əлем суреті тұлғаның барлық өмірлік ұстанымына əсер етеді: адамның шындық болмысқа қатысын анықтайды, мінез-құлық, жүріс-тұрысын қалыпқа салады, бүкіл құндылықтар жүйесінің қалыптасуына ықпал етеді, жеке тұлғаның өзін-өзі меңгеру тəсілдерін орнықтырады. Əлем суреті – жалпы философиялық мағынада адамның бүкіл əлем туралы, əлемді тану туралы меңгерген білімдер жиынтығы. Индивидтің өмірлік əрекеттерінде əлемді өзіндік қабылдау жолдары туралы ой қорытуы қазіргі ғылымда семиотикалық, мəдениеттану, лингвистикалық жəне лингвомəдени талдауларды қажет етеді. Əр халықтың қабылдау, ойлау, мінез-құлық, эмоция жүйесі əр түрлі. Когнитивтік категориялар адамның ойлау жүйесімен бірге жаратыл- майды. Олар тек тіл арқылы адамның түрлі мəдениетке бейімделуінен қалыптаса бастайды. Мысалы, өмір сүру, күн көру тəжірибесі төрттүлік малға байланысты болса, когнитивтік білім сол негізде жинақтала бастайды. Сондықтан да, антропологиялық мəдениетті жақтаушылар адамдардың мəдени танымына қарай тілде ғана когнитивтік категори- ялар өмір сүретінін айтады. Əр халықтың ұлттық ерекшеліктерін талдау басқалармен тек са- лыстыра талдау арқылы білуге болады. Əр этностың өз ұлттық бейнесі болатындықтан, əр этномəдени ортақтық тілдік ортаның ерекшелігін көрсетеді. Тілдік орта (тілдің өмір сүру ортасы) терминіне Э.Сепир географиялық жəне əлеуметтік факторларды (дін, мораль, қоғамның са- яси ұйымдасу формалары, өнер) жатқызады [Сепир Э.,1993, 270-274]. Тіл алдымен қатынас құралы жəне адамдардың тіршілік ету ортасы болғандықтан, əлемнің тілдік суретін адамдардың өзара қатысымдық мақсаттарына қарай, дүниеге көзқарасын, қарым-қатынас өрістерін жəне 206 сөйлеу əрекеттерін жанды сөйлеу тіліне негізделген мəтінсіз, көркем əдебиетсіз, түрлі стильдегі ақпараттарсыз зерттеу мүмкін емес. Əлемнің фразеологиялық бейнесінде ақиқат болмыстың тек қана ра- ционалды ақпараттар ғана емес, эмоционалдыққа ие ақпараттар да бола- ды. Бұлай болуы заңды да. Фразеологизмдерде бағалауыштық сипат ба- сым. Фразеологизмдер құбылыстар мен заттардың əрекеті мен жағдайын ғана емес халық рухын, менталитетін, əлемді танудағы тарихи-мəдени тəжірибелерін бейнелі түрде сипаттайды. Бұл əлемнің фразеологиялық бейнесінің тілдік жүйедегі лексикалық, грамматикалық компоненттерге қарағанда ерекшелігі. Əлемнің фразеологиялық бейнесі əр тілде əр түрлі үзіктермен си- патталады. Тілдік көріністегі дүниенің кез келген құбылысы, əрекеті фразеологиялық тіркестерге айнала бермейді. Жалпы адамзаттық символдармен қатар, əлемді танудың идиоэтникалық айырмашылықтарын көрсететін əр халықтың ұлттық ерекшелікке ие символдары кездеседі. Халық танымында лингвомəдени символдар іріктеле келе, ақпараттық мəнге ие болады. Бұлар этномəдени бірліктегі маңызды жағдаяттарда халық психологиясымен, оның тұрмыс қалпымен, мəдениетімен, көпғасырлық дəстүрлерімен орайлас келіп отырады. Əр халықтың əлеуметтік тұрмыс тіршілігі мен өмір сүру дағдылары жəне жеке индивидтердің бүкіл болмысы тілде көрініс табады. Қоғамдық білімдердің ғылыми парадигмалары ортаны танып білудегі адамның іс əрекетін ең басты орынға қоюы тілді зерттеудің антропоцентрлік, адамдық факторды əлемнің тілдегі көрінісіне қатысы арқылы талдау жүзеге асы- рылады. Демек фразеологизмдердің тақырыптық-семантикалық топтары тек адамдардың іс əрекеттеріне байланысты жүйеленеді. жүктеу/скачать 13,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|