Р. Сыздык 6-том indd
жүктеу/скачать 1,64 Mb. Pdf көрінісі
|
Рәбиға Сыздық (1)
| қ
ияда тосып, қ ырындай жолыққан, қ ырғи қ абақ жау (47), к еңірдегін к үнге, к індігін айға ілген (140), ж арық өкше, ж алаңаш балтыр егінші (28), қ ырық қ ұйқылжыған қ ырқылжың дау (81), ш онданайын ш ортандай ш оршытқан-ды (81) деген бейнелі тіркестері аллитерацияға құрылған болса, а лқымынан а ла к етер, а рқасына сала к етер (68), а йтқаны болып, а тқаны тиіп... тұрған абыройлы шағы (70)... ал ө з қолыңнан ө рге сүйреп, ө ркенін ө сірген тұқымың ө ле- ө лгеніңше... сияқты образдары ассо нанс түзей жасалған. 89 Бұлардың барлығы да – жазушы қаламынан туған авторлық дүниелер. Индивидуалдық образды параллельдердің енді бір тобы ұйқасқа құрылған болып келеді, әрине, ол – өлеңдегі сияқты аяққы ұйқас емес, параллель құрылымның компонентінің ішін- де өзара ұйқасқан сөздер болады. Іштеріндегі бір сөзі ұйқасып келген параллель құрылымдар Ә.Кекілбаевтың екі кітабында да едәуір мол кездеседі. Молдығы сондай, олар кейде тұтас аб- зацты алып жатады: Қолына тізгін тимесе де, еліне елеулі, халқына қалаулы азаматтың басы алтын, құйрығы күміс ботаға буаз боз інгендей жапырып отап, сапырып суламай, тыраңдап аунап , бұртаңдап туламай, өз қадірін өзі біліп... анық баспағы шарт (169). Әрі қарай да осылайша ұйқасты құрылымдар кетеді. Келесі мысалдар да ұйқасты сөздермен келген параллельдерді таны- тады: Жау сұғына түсем де, қазақтың жүні жығыла түседі (122). Ай астының зоры болам деп жүргенде, өз ұяластарының қоры бола жаздапты ғой (275). Жайса – белге, жапса – көлге сыймай- тын мал (278). Ал мына мысалдар ұйқастың басқа үлгісіне жатады. Бұл жердегі «ұйқас» дегеніміз – шартты, яғни ұйқасқан сөздер ды- быс үйлесіне қарай емес, сөз құрамына қарай, яғни морфемдік сөйкестіктерге қарай қатарласады: көзінің сұғы мен бетінің сұсы мол Абдолла (53). Қазақтың желкөз керегесінің аржағында желбуаз әңгіме жетпей қалушы ма еді? (141). Бұндағы ұйқас – дыбыстық емес, морфемдік екі сөздің құрамында бір сөз келіп тұр (жел–жел). Бұл – өте сирек кездесетін тәсіл. Мұндайда морфемдес (сөз құрамына енген бөліктердің біркелкілігі) сөздер айтпақ ойға сай болуы керек: желбуаз әңгіменің қазақ ортасында тез жайылатынын бейне- леп айту үшін сол ортаның айналасын «желкөз қабырғаның аржағы» деп беру дәл түсіп тұр. Жазушы осындай сирек «ұйқастарды» табуға келгенде ізденімпаздық танытқан. Мыса- лы, «Елең-алаңдағы» мына сөйлемде морфемдес қатар парал- лель құрылымдар емес, бір сөйлемнің ішінде келтірілген: Бірақ қашан көрсең де асығыңды алдап ұтып алғысы келіп жүретін жүктеу/скачать 1,64 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|