Эмбриология

326
11 -Тарау. Жүйке жүйесі
кұрылымдары пайда болып, неокортекстін кабаттарының калыптасуы баста- 
лады, жүлгелер, катпарлар, бөліктері мен аландарыныңбастамалары каланады. 
Адамның үлкен миы жартышарларынын кыртысының (неокортексінің) эм- 
бриогенезде дамуы акырғы мидын вентрикулярлык герминативті аймағынан 
жүреді (10-тарауды караңыз). Вентрикулярлык аймактан көшкен алғашкы 
нейрондар ми 
көпіршігінің үстіңгі бетінің астында 
«табақшаалдын»
пішіндейді (миграция іштен сыртка жүреді). 7—8-аптада табакша алды 
кұрылымынан үстінен астына карай аздифференцияланған нейрондардын 
орын ауыстыруынын нәтижесінде, 
беткейлік
кортикалды табакша пайда бола- 
ды. Бүл нейрондар кыртыстың 2—6 кабаттарын түзейді. Нейрондардын орын 
ауыстыруы екі әдіспен іске асырылады. Нейрогенездің ерте сатыларында — 
ядролық миграция есебінен — нейрон өсіндісінің цитоплазмасының бойымен 
ядроның орын ауыстырулары. Әрі карай миграция үдерістерінде басты рөл 
Кахал-Ретциус жасушаларына тиеді, олар кортикалды табакшаның нейрон- 
дарына аттрактант тәрізді эсер тигізетін секреторлық гликопротеин өндіреді. 
Бұл нейрондардың бүрынырак пайда болған нейрондар кабаттары аркылы 
ра-
диалды глиоциттердің
бойымен орын ауыстыруға себін тигізеді. Одан баска, 
нейрондардын миграциясы тангенциалды бағытта да өте алады.
Қыртыстың глиоциттерінің саралануы және миграциясы вентрикулярлык 
аймактан дамып келе жаткан кыртыстың жоғары жаткан кабаттарына 
жасушалардың орын ауыстыруының есебінен жүреді.
Адамның дамуының 15—20 аптасынан бастап негізгі нейробласттардын 
және глиобласттардың генерациясы жалғасады. Катпарлар пайда болады, 
әрі карай (25—30 аптадан бастап) екіншілік катпарлар түзеледі. Бұл үдеріс 
вентрикулярлык аймактың кішкентай аймактарында эмбриогенездін әр түрлі 
кезеңдерінде (гетерохронно) жасушалардың түзелуінің нәтижесінде жүреді. 
Бұл аймактардын әркайсысында радиалды глияның бір немесе бірнеше 
талшыктарының бойымен дәйекті түрде тізбектелетін нейрондар тобынын ко­
лонка түрінде пайда болуы өтеді (11.5-сурет, I, II). Осындай, онтогенетикалык 
колонкалар кейінде неокортекстің кызметтік интеграциялык бірліктерінің: 
мини- және макроколонкаларының негізі болып табылады. Эмбриогенезде 
әр түрлі нейрондардың топтарының калыптасуының мерзімін аныктау үшін 
радиоизотопты әдіс колданылады (11.5-суретті, II, караңыз).
Құрылысы. 
Үлкен ми қыртысы калындығы 3 мм шамасындағы сұр заттың 
кабатынан тұрады. Оның ең жаксы дамыған аймағы алдынғы орталык катпар 
болып табылады, бүл жерде оның калындығы 5 мм-ге жетеді. Жүлгелер 
мен катпарлардың молдығы бас миының сүр затының ауданын әжептәуір 
үлғайтады. Қыртыста 10—14 млрд жүйке жасушалары болады. Оның, бір- 
бірінен жасушалардың орналасуының және кұрылысының ерекшеліктерімен 
(цитоархитектоника), талшыктардың орналасуымен (миелоархитектоника) 
және кызметтік маңызымен ажыратылатын әр түрлі аймактары аландар деп 
аталады. Олар жүйке импульстерінің жоғары талдауынын және синтезінің 
орыны болып табылады. Олардың араларында анык шекара болмайды. 
Қыртыска жасушалардың және талшыктардын табакшалык (кабаттық) орна- 
ласуы тән (11.6-сурет).

11.3. Орталық жүйке жүйесі

жүктеу/скачать 74,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: