13.1. Қан тамырлары
409
Артериоловенулярлық қосылыстар (анастомоздар)
Артериоловенулярлык косылыстар (анастомоздар) (АВК) — артериалдык
канды көктамырларға кылтамырлык арнаға жеткізбей, айналып өту аркылы
тасымалдаушы тамырлардын косылымдары.
Олар барлык мүшелерде
аныкталған, АВҚ диаметрлері 30 мкм-ден 500 мкм-ге дейін, ал
ұзындығы
4 мм-де дейін жетуі мүмкін. АВҚ кан айналу көлемі кылтамырларға карағанда
көп есе үлкен, канағыш жылдамдығы да біршама арта түскен. Егер, кылтамыр
аркылы 1 мл қан 6 сағат бойы өтсе, АВҚ аркылы каннын осы мөлшері екі се-
кундта өтеді. АВК реактивтілігінін жоғары болуымен және жиілігі минутына
12 ретке дейін жететін ырғакты жиырылу мүмкіндігімен ерекшеленеді.
Жіктелуі (13.11 -сурет). Анастомоздардың екі тобын ажыратады: 1) шынайы
АВА (шунттар), олар аркылы таза артериялык кан ағады; 2) атипиялык АВА
(жартылай шунттар), олар аркылы аралас кан ағады.
Ш ынайы анастомоздардың (шунттардың)
бірінші тобының
сырт
пішіні әр
түрлі — тік кыска сағалар, ілмектер, тармакталған косылыстар түрінде болуы
мүмкін. Кұрылысы бойынша олар екі топка бөлінеді: карапайым АВК, және
арнайы жиырылтыш күрылымдары бар АВК.
Карапайым шынайы анастомоздарда бір тамырдын екінші тамырға өту шекарасы
артериоланын ортаңғы кабыкшасы аякталған аймакка сәйкес келеді. Кан айналым-
ды реттеуге артериоланын
ортанғы қабыкшасындағы, арнайы косымша жиырылу
аппаратынсыз, жазык бұлшык ет жасушалары катысады. Анастомоздардың екінші
тобының эндотелий асты кабатында бойлай орналаскан жазык бұлшык ет жасу-
шаларынан тұратын, үйемелер немесе жастыкшалар түрінде аныкталатын, арнайы
жиырылғыш кұрылымдардың болуы мүмкін. Анастомоздың куысына шығып тұратын
жастыкшалардың жиырылуы кан айналымның токтауына әкеледі.
Бұл топка эпители-
оидты типті АВҚ (карапайым және күрделі) да жатады.
Қарапайым эпителиоидты типті АВК ортаңты кабыкшасында жазык бұлшык ет
жасушаларынын ішкі бойлай және сырткы айналмалы кабаттарының болуымен си-
патталады, олар веноздык бөлімге жакындаған сайын эпителийлік жасушаларға ұксас
кыска сопакша ашык түсті жасушаларга (Е-жасушалар) алмасады. АВК веноздык
сегментінде онын кабырғасы күрт жұкарады. Ортанғы кабыкшасында аз мөлшерде
белбеуше түрінде айналмалы орналаскан жазык бүлшык ет жасушалары болады.
Сырткы кабыкша борпылдак дәнекер тінінен тұрады. Күрделі немесе шумакты
(гломерулярлык), эпителиоидты АВК-дын карапайым косылыстардан айырмашылыты
оларда әкелуші (афферентті) артериола веноздык сегментке ұласатын 2—4 тармактарға
бөлінеді. Бұл тармактар жалпы дәнекер тіндік кабыкшамен коршалған. Мұндай ана
стомоздар тері дермасында, гиподермада және параганглийлерде жиі аныкталады.
Екініиі топ
— атипиялык анастомоздар (жартылай шунттар) — артериола-
лар мен венулалардын
байланыстары болып келеді, олар аркылы кан кыска,
бірак кен, диаметрі 30 мкм кылтамыр аркылы ағады, сондыктан венозды
арнаға шығарылған кан толык артериялык болмайды.
АВҚ, әсіресе шумакты типтілері, жаксы жүйкеленген. АВҚ мүшелердін
канға толтырылуын, жергілікті жэне жалпы кан кысымын, венулаларда
коймаланған каннын мобилизациялануын реттеуге катысады.
Бұл байланы-
стар веноздык канағымның белсенділігін арттыруда, коймаланған канның