Эмбриология

4.1. Жасушалық теория
59
бастапкы жасушаның бөлінуі арқылы ғана іске асырылады, бұған дейін 
гендік материалдын екі еселенуі (ДНК, репликациясы) өтеді. Эукари- 
отты жасушалардын толыкканды көбеюінін жалғыз әдісі митоз немесе 
тура емес бөлінуі болып табылады. Бұл кезде жаңадан пайда болған екі 
жасушаға осыған дейін саны екі еселенген хромосомалардын тен саны 
беріледі. Митоз бүкіл эукариотты (өсімдіктердін және жануарлардын) 
жасушаларда байкалады. Қазіргі заманнын ғылымы жасушалардын 
қалыпты жағдайда пайда болуынын және санының өсуінің баска жолда- 
рын жокка шығарады.
4. 
Жасушаларда гендік мэліметтердің мөлшері бірдей болады.
Бұл кағида 
бүкіл жасушалар бір жасушалы организмнен — зиготадан пайда болды 
деген тұжырымға негізделген. Бірақ, морфологиялык және кызметтік
4 .1 -су р е т. Жануар организмі жасушаларының ультрамикроскопиялық құрылысы 
(схемасы): 1 — ядро; 2 — плазмолемма; 3 — микробүрлер; 4 — түйіршіксіз 
эндоплазмалық тор; 5 — түйіршікті эндоплазмалық тор; 6 — Гольджи кешені; 7 —  
центриоль және жасуша орталығының микротүтікшелері; 8 — митохондриялар; 
9 — цитоплазмалық көпіршіктер; 10 — лизосомалар; 11 — микрофиламенттер; 
12 — рибосомалар; 13 — өнім түйіршіктерінің бөлінуі

60
4-Тарау. Жасуша туралы ілім (жалпы цитологияның негіздері)
тұрғыдан эр түрлі тіндердіи жасушаларында бір-бірінен әжептәуір 
айырмашылықтары болады. Бір жасушалы ұрыктың үрпактары бірдей 
гендік кабілеттермен сипатталуы кажет тәрізді болғанымен, ұрыктың 
дамуы алға созылған сайын, онын жасушалары касиеттері жағынан 
да, кұрылысы жағынан да бір-бірінен айырмашылыктары күннен- 
күнге арта түседі. Бұл дамып келе жаткан организмнін әр түрлі жа­
сушаларында көлемі жағынан бірдей гендік мәлімет толығымен іске 
асырылмайтындығымен (олардың детерминациясына және гендердін 
дифференциалдык белсенділігіне байланысты) тығыз байланысты.
Бір жасушадан көп жасушалы организмге дейін жеке даму жолы — әр 
түрлі жасушалардағы әркилы гендердін тандамалы және дәйекті түрде 
іске косылуының нәтижесі. Бұл өздеріне ғана тән арнайы касиеттері 
және ерекше қызметтері бар жасушалардың пайда болуына немесе са- 
ралану деп аталатын үдеріске әкеледі. Саралануды әр түрлі жасуша- 
ларда болатын әркилы гендердін көп жасушалы организмнің дамуы 
барысында байкалатын белсенділік камтамасыз етеді. Баскаша айтсак, 
бір организмнің ішіндегі жасушалардың да, әр түрлі организмдердің жа­
сушаларында да аныкталатын ұксастык жалпы жасушалык кызметтердің 
ұксастығымен және оның жасушалардың өз тіршілігін және көбеюін 
камтамасыз етуге бағытталуымен аныкталады. Жасушалардын кұры- 
лысындағы әр түрлілік — бұл олардың кызметтік мамандануының, даму 
барысындағы саралануының нәтижесі.
5. 
Жасуша түтас организмнің бір бөлігі ретінде.
Тұтас организм тіршілігінің 
көріністері, мысалы тітіркендіруге берілген жауап немесе козғалысы бол- 
сын, иммундык реакциялар болсын, тағы көптеген баска көріністер бол- 
сын, әр түрлі тіндердің маманданған жасушаларымен аткарылады. Бірак, 
жасуша көп жасушалы организмде кызмет аткарудың бірлігі болғанына 
карамастан, оның тіршілігі баска жасушалардан және жасуша аралык 
заттан бөлектенбейді. Маманданған жасушалар тіндер мен мүшелердің 
жүйесіне біріктіріледі, олар жасуша аралык, тіндік, гуморалдык және 
жүйкелік реттеу түрлерімен бағындырылып және байланыстырылып оты- 
рады. Осыған байланысты біз организмді тұтас тұлға ретінде карастырып, 
ал жасушаларды белгілі кызметтерді аткаруға маманданған және оны көп 
жасушалы организмнін күрделі кұрамдалған жүйесінің кұрамына кіретін 
барлык элементтермен бірлесе отырып іске асыратын, тірі организмнің 
элементарлык бірліктері ретінде кабылдаймыз.
4 .2 . ЖАСУШАНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ КОМПОНЕНТТЕРІ
4.2 .1. Цитоплазма
Цитоплазма (
cytoplasma
) сырткы ортадан плазмолеммамен бөлінген 
жасушаның бір бөлігі, оның кұрамына гиалоплазма және оның ішінде 
міндетті түрде болатын жасушалык компоненттер — органеллалар, сонымен 
катар, міндетті емес қүрылымдар — косындылар болады.

4.2. Жасушаның құрылымдық компоненттері

жүктеу/скачать 74,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: