Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



Pdf көрінісі
бет92/236
Дата22.12.2023
өлшемі1,76 Mb.
#143053
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   236
Байланысты:
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы

ұ,
ү
ерін дауыстылары алғашқы үш буында естіліп,
айтылады да, ары қарай солғындайды. Мысалы:
сүйініш

сүй
ү
нүш, сүйінішсіз – сүй
ү
нүшшіз, түскіліктің – түскүлүктің,
тұзды – тұздұ, тұщылық – тұшшұлұқ, борышсыз – борұшшұз,
құйыну – құй
ұ
нұу, құйыршық – құйұршұқ, құйрықты – құйрұқтұ,
құзғындық – құзғұндұқ, құбылу – құб
ұ
лұу, құбыжық – құб
ұ
жұқ,
құбылыс – құб
ұ
лұс.
Ал
 
ө
 
дыбысымен айтылған екінші буыннан
кейінгі
і
әрпі
ү
дыбысына ұқсап, айтылып барып, ерін үндестігі
солғындайды. Мысалы:
төбесінің

төбөсүнің,
көгершін

көгөршүн.
Сондай-ақ
көбөлөк, дөңгөлөк
сияқты үш буынға дейін
ө
-мен айтылатын сөздерде ерін үндестігі төрт буынға да бара-
ды:
көбелектің

көбөлөктүң,
дөңгелекті

дөңгөлөктү,
бірақ
көбелекке – көбөлекке, дөңгелекке – дөңгөлөкке.
Бұл құбылысқа байланысты мына бір ерекшелікті көрсете
кетуге болады. әліпбидегі 
у
таңбасы 
ұу
және 
үу
дыбыс тіркес-
терін, не үнді дауыссыз дыбысын беретіні белгілі. Мысалы: 
су
– сұу, суық – сұуұқ, бу – бұу, сурет – сүурөт, тулақ – тұулақ,
қуаныш – құуаныш, қуат – құуат. 
Бірінші буындағы
 
ұ,
 
ү
дауыстыларының әсерінен екінші-үшінші буында жазылатын
езулік дыбыстар еріндікке айналады. Мысалы: 
қуғын

құуғұн,
қуқыл – құуқұл, құжыңдау – құужұңдау, қулық – құулұқ, шулы
– шұулұ, тумыс – тұумұс, туылу – тұуұлұу, туырлық –
тұуұрлұқ, туыс – тұуұс, тумыш – тұумұш.
Сондай-ақ
у
дауыссыз дыбысынан басталған буын
құрамындағы езуліктер де еріндік болып айтылады. Мысалы:
тауық – тауұқ, сауық – сауұқ, бауыр – бауұр, сауыр – сауұр,
туыс – тұуұс, туылу – тұуұлұу, сауу – сауұу, сауылу – сауұлұу,
туу – тұуұу, суу – сұуұу, серуен – сер
ү
уөн, серуендеу –
сер
ү
уөндеу, керуен – кер
ү
уөн, керуенбасы – кер
ү
уөмбасы.
Соңғы мысалдардағы буын санын ықшамдау үшін және ашық
буыннан қашу мақсатында екі бітеу буын аралығындағы 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   236




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет