Оқулық жалпы орта білім беру деңгейінің жаңартылған мазмұндағы

42
ұм ты ла ды. Ішін де «мен кім нен кем мін» деп өзін бас қа дан ар тық са най тын 
ба қас та (күн шіл) бо луы мүм кін. Абай он дай адам дар дың кө беюі нен сес ке-
не ді, өйт ке ні олар «адам ды тү зе мек тү гіл, бұ за ды». Ең қор қы ныш ты сы же ке 
бас тың қа мын күйт те ген нен бас қа мақ са ты жоқ адам дар еш те ңе ден тай ын-
бай ды. Олар бір де ңе нің ше тін біл се, со ған дан дай сып, өзім шіл пи ғы лын 
жа сы ра ал май ды. Өзі со ған сен ген дік тен, кө зі жет пе се де өті рік ті те, өсек ті 
де жас қан бай ай тып, тіп ті тө бе лес ке дей ін ба руы мүм кін. Бұ лар дың адам дар 
ара сын да зи яны зор, күн деу ші лік ті зор айт қан нан бас қа, еш кім ге пай да сы 
ти мей ді.
«Үшін ші – әр бір ха қи қат қа ты ры сып иж ди ха тың мен кө зің жет се, со ны 
тұт, өл сең ай рыл ма! Егер де он дай біл ген ді гің өзің ді же ңе ал ма са, кім ге пұл 
бо ла ды? Өзің құр мет те ме ген нәр се ге бө тен нен қайт іп құр мет кү те сің?» де ген де 
ғы лым жо лын да ғы ақи қат қа анық кө зің жет се, со ны «көз дің қа ра шы ғын дай» 
қор ғап, қа ді рі не же те бі лу ке рек де ген ой ай та ды.
«Төр тін ші – бі лім-ғы лым ды кө бей ту ге адам ның ішін де екі қа ру бар: бі-
рі – мұ ла ха за (ой ла су), екін ші сі – мұ ха фа за (сақ тау). Бұл екі қу ат ты зо рай ту 
жа һа тін де (күш жұм сау) бол мақ ке рек. Бұ лар зо рай май, ғы лым зо рай май-
ды» де гені де адам ның ғы лым жо лын да ғы тө зім ді лі гі мен із де ніс те рін көр-
се те ді.
«Бе сін ші – осы сөз дің он то ғы зын шы ба бын да жа зыл ған ақыл ке се лі де ген 
төрт нәр се бар. Со дан қа шық бо лу ке рек. Со ның ішін де уай ым сыз сал ғырт тық 
де ген бір нәр се бар, зин һар (қа лай да), жа ным, со ған бек сақ бол, әсі ре се, әу елі – 
құ да ның (құ дай дың), екін ші – ха лық тың, үшін ші – дәу лет тің, төр тін ші – ғиб-
рат тың, бе сін ші – ақыл дың, ар дың – бә рі нің дұш па ны. Ол бар жер де бұ лар 
бол май ды» деп, ғы лым жо лы на түс кен адам ға ке сел кел ті ре тін зи ян ды нәр се-
лер ден са на лы түр де сақ бо лу ды тап сы ра ды.
Абай «Он то ғы зын шы cөзін де» адам дү ние ге кел ген де ес ті бо лып ту май-
тын ды ғын, үй ре не ке ле ес ті бо ла тын ды ғын ай та ке ліп, ол үшін ес ті лер дің 
айт қан сө зін ын та қой ып тың дау, ұқ па ған же рін қай та сұ рау, түй сі ну, үл гі алу 
ке рек ті гін айт са, «Отыз бі рін ші сө зін де» төрт түр лі «ой ке сел де рі нен» сақ бо-
лу ды атап көр сет ті. Олар: 1) уай ым сыз сал ғырт тық, 2) ой ын шы-күл кі шіл дік, 
3) қай ғы ға са лы ну, 4) құ мар лық пай да бо лу. Мі не, бо ла шақ ға лым осы зи ян ды 
нәр се лер ден сақ бол са, құ дай ал дын да адал дық пен ғұ мыр ке шіп, ел бе ті не тік 
қа рап, дәу лет тің, ғиб рат тың, ақыл дың, ар дың ие сі бо ла тын ды ғы на кә міл се не-
тін ді гін біл ді ре ді.
«Ал тын шы – ғы лым ды, ақыл ды сақ тайт ұғын мі нез де ген сау ыты бар. 
Сол мі нез бұ зыл ма сын! Көр се қы зар лық пен, же ңіл дік пен, я бі реу дің орын сыз 
сө зі не, я бір кез кел ген қы зық қа шай қа лып қа ла бер сең, мі нез дің бе рік ті гі 
бұ зы ла ды. Онан соң оқып-үй ре ніп те пай да жоқ. Қояр ға ор ны жоқ бол ған соң, 
олар ды қай да сақ тай сың? Қы лам де ге нін қы лар лық, тұ рам де ге нін де тұ рар лық 
мі нез де аз ғы рыл май тын ақыл ды, ар ды сақ тар лық бе рік ті гі, қай ра ты бар 
бол сын! Бұл бе рік тік бір ақыл, ар үшін бол сын!» –
 
деп Абай на мыс ты бо лу ға 
тәр бие лей ді. Бір сөз ді лік ті, тұ рақ ты лық ты, ұс там ды лық ты Абай ақыл мен 
ғы лым ның сау ыты на те ңей ді. Бір нәр се ні бас тап, аяқ сыз қал ды ру, әр нәр се нің 
ба сын ша лу бе рік мі нез ді бұ за тын ды ғын ай та ке ліп, ғы лым ға де ген адал дық ты, 
тө зім ді лік ті, қай сар лық ты на си хат тай ды.

жүктеу/скачать 6,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: