119
дәрігер біліктілігін алып, ислам құқығы мен медицинасы курсын үздік бітіріп
шығады. Бірақ дәрігерлік тәжірибе оны қызықтырған жоқ. Ол атақты математик
және астроном Сабит ибн Курраның еңбектерін, грек математиктерінің
еңбектерін зерттеді. Хайямның балалық шағы селжұқтардың Орта Азияны
жаулап алуының сұрапыл кезеңінде болды. Көптеген адамдар, соның ішінде
ғалымдардың едәуір бөлігі қайтыс болды. Кейін Хайям өзінің «Алгебрасының»
алғы сөзінде ащы сөздерді жазады: Артымызда азғантай шыдамды топты
қалдырып, ғалымдардың өліміне куә болдық. Бұл кезеңдегі тағдырдың
ауырлығы олардың ғылымын жетілдіруге және тереңдетуге толықтай
берілулеріне кедергі жасады. Қазіргі таңда ғалым болып көрінетіндердің
көпшілігі ғылымдағы жалғандық пен екіжүзділіктің шегінен шықпай,
шындықты өтірікпен киіндіреді. Ал ақиқат іздеп, шындықты жақсы көретін,
өтірік пен екі жүзділіктен бас тартуға тырысып, мақтану мен қулықтан бас
тартатын адам кездессе, оны өздерінің менсінбеушіліктері мен келекелеріне
айналдырады.
Басты еңбектері: арифметика мәселелері, Әл жебр мен әл мүкабала
есептерінің дәлеледемелері туралы, Евклидтің еңбегіндегі қиын мәселелерге
түсініктемелер, даналық таразысы, болмыс туралы фәлсапалық кітап.
Хайямның «Алгебра және Әлмұқабала мәселелерінің дәлелдемелері
туралы трактаты» бар, онда теңдеулердің классификациясы берілген және 1-ші,
2-ші және 3-ші дәрежелі теңдеулердің шешімі көрсетілген . Трактаттың бірінші
тарауларында Хайям әл-Хорезми сипаттаған квадрат теңдеулерді шешудің
алгебралық әдісін баяндайды. Келесі тарауларда ол Архимедке дейінгі кубтық
теңдеулерді шешудің геометриялық әдісін әзірлейді: бұл әдісте бұл
теңдеулердің түбірлері екі қолайлы конустық қималардың қиылысуының ортақ
нүктелері ретінде анықталды [4].
Бұл ғалымдардың математика саласының дамуына есепсіз үлес қосты.
Бұдан басқа да математика саласына өз үлестерін қосқан мұсылман ғалымдар
жетерлік.
Достарыңызбен бөлісу: