§4. Ес ypdicntepi және оның шүрлері

Есте қалдырудьщ жүйкелік-физиологиялық негіздері бас 
ми қыртысында қалыптасқан уақыпла жүйкелік байланыстар 
болып табылады.
“Уақытша ж үйкелік байланы с, — деп ж азды 
И.П. Павлов, - жануарлар дүниесі жөне біздің езімізде 
іске асатын өмбебап физиологиялық қүбылыс. Ол сонымен 
қатар психологгар ассоциация деп атайтын психикалык 
қүбылыс...”.
Ассоциация затгардың екі немесе бірнеше бейнесі арасында 
үйымдасуы мүмкін. Бүл көршілестік ассоциация деп 
аталады. Мысалы, біз өнді естиміз және бір уақытга сол 
өлең айтып түрған адамды көреміз, онда енді кабылдау 
(оның әуені мен өлеңін) жөне өн айтушы адамды біздін 
қабылдауымыздың арасында көршілестік ассоциациясы 
қалыптасады. Көршілестік ассоциациясының қалыптасуын 
біз қайталап, екінші рет қабылдағанда немесе елестеткенде 
еннің өуенін еске түсіруіміз мүмкін. Бүл жерде өннің оуені 
мен енші адамның арасында шартгы байланыс, бірдейлік 
ассоциациясы қалыптасады.
Егер жаңа қабылданатын заттар бүрынғы қабылданатын 
затпен үқсас болса, есте қалдыруда үксастық ассоциациясы 
қалыптасуы мүмкін. Мысалы, қүс пен үшақтың бейнесінін 
арасында үқсастық ассоциациясы корінеді.
Егерде қайта қабылданатын зат озінің белгілері бойынша 
бүрынғы қабылданған затқа қарама-қарсы болса (мысалы, 
жарық және қараңғы), қарама-қарсылық (контраст) 
ассоциациясы жасалады.
Есте қалдыру механикалық және мағыналық болып болінеді. 
Механикалық есте қалдыру негізінен есте қалдыратын 
материалды бекітудің сыртқы байланыстары мен жекелеген 
бөлщцерінің (мысалы, создермен) арасьшдагы байланыстарга 
негізделеді. Механикалық есте қалдырудың негізгі шарты 
қайталау болып табылады. Мысалы, егер бірнеше рет бірінен 
соң бірін екі сөзді — балта, алма, бірнеше рет қайталасак, 
олардың арасында ассоциация қалыптасады, бүл жердегі 
байланыс (ассоциация) бірінен соң бірін механикалық түрде 
қайталағандықтан болады.
Механикалық есге қалдыру — бүл материаддың жекелеген 
бөліктерін олардың арасындағы мағыналық байланысқа 
сүйенбей бірізді есте қалдыру. Материалды механикалык 
есте қалдыру білімді формалді меңгеруге жиі екеліп 
соктырады. Сонымен қатар механикалық есте қалдыру 
экономикалық түрғыдан тиімсіз, ол мағыналык есте 
қалдыруға қарағанда біршама кеп уақьпты қажет етеді. Бірак
208

механикалык есте қалдыруды магыналык сстс қалдырумен 
дурыс үштастыра білгеңде паіідалы.
Магыналык есте қалдыру ойлау үрдісімсн тікелей 
байланысты, магыналық есте қалдыру, материалдың 
мазмүнын түсінуге, оның боліктсрінің арасында болатын 
логикалық байланыстарды саналы пайымдауға негізделеді.
Маганалық есте қалдыруга комектесетін тосілдердің бірі
- материалды магыналык тоіггау. Магыналык, топтау дегеніміз 
материалды боліктерге болшектеу, орбір болімдегі басты, 
маңыздыларын боліп корсету.
Маганалық болу жоне материалды топтау белсснді ойлау 
іс-өрекетін талап етеді, жақсы түсінгенніц барлыгы есте 
қайталаулар арқылы бекітілген болуы ксрек.
Оқъгсу тожірибесі мси психологиялық зерттеулер 
көрсеткендей, білімді берік бекіту үшін оқу материалын берік 
жөне үзақ есте сақтауда, үстанымды ссте қалдыруда ерекше 
моні зор.
Мөселен, шокірттердің екі тобына бірдей материалды 
жаттау үсыньшган болатын. Бірінші топтагы шокірттерге 
бір күннен кейін текссрстіндігі ескертілген болса, екінші 
топқа бір аптадан кейін тексеретіндігі ескертілді.
Вірақ екі топты да екі аптадан кейін тексерді. Тексерудің 
қорытындысы корсеткендей материалды жақсы меңгерген 
екінші топтың шокірттері болды.
Бір психологиялы к зерттеуде мынадай тожірибе 
жүргізілген еді. Шокірттердің екі тобына есте қалдыру үшін 
мөтін үсынылды. Бірінші топта бүл мотінді катарынан торт 
per оқу арқылы есте қалдыру қажет болса, екінші топта — 
екі рет оқуды қайта жаңгыртумен ауыстырып отыру, демек, 
бірінші оқудан кейін қайта жаңгырту, одан кейін — тағы да 
оқу жэне тагы да кайта жаңгырту. Зерттеудін, нотижесінде 
толық есте қалдыру оку мен кайта жаңгыртуды ауыстырып 
отырған топта іске асқандыгын анғарамыз. Екінші төсілмен 
меңгерілген материал бірінші тосілге қараганда есте толық
жөне берік сакталган. 
. . 
с

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: