май отырғанын мәлімдеді. Бекіністер мен редуттарға ш апкынш ылықжасау
себептерін хан Пугачевтің «араласуының» әсерімен түсіндірді.37
Қ азак жасақтарының Үй шебіне шабуыл жасауы сирек кездеспейтін. 1774
жылдың жазындағы Кіші жүз казактарының шабуылдары неғүрлым белсенді
болды. Шағын отрядтар Орынбортүбінен, Рассыпная, Татищевбекіністерінің
маңынан мал айдап әкетіп, адамдарды колғатүсірді. Кояицк форпосы, Шаған
хуторлары, Коловертное алқабы шабуылға үшырады. Сол жылы пугачевшіл
көтерілісшілер қазақ жасақтарымен бірге патшалык бекіністерге, форпостар
мен редуттерге 240 шабуыл жасады. Ж екелеген жағдайларда казақтар орыс-
тардан, тіпті казактардан да мылтық, оқ-дәрі, қорғасын сатып алып жүрді.
Елек корғанысына көшіп барған Нүралы хан патшалықөкіметорындарынан
өзін қорғауды сұрады.38
Әрине бұл шапкыншылықтардың бәрін қазактарға Пугачевтін шакырула-
рының әсері деп қарастыруға болмайды. Алайда бүл шапқыншылықтардың
бір бөлігі шаруалар соғысыныңықпалымен жасалды, ал кейбіреулері онымен
үйымдастырылуы жағынан байланысты болды.
Патша ұлықтары орыс халқын Пугачевтің бейнебір оларды жерімен бірге
қазақтарға беру ниетімен қорқытуғатырысты. Сонымен бірге қазақхалкына
қарсы еділ қалмақтарыныңжасақтары пайдаланылды.
Сонымен бір мезгілде Пугачевтің әскері Оңтүстік Орал мен Башқұртстан-
да халықтан қолдау тапты. Патша отрядтары көтерілісшілерді Қазан түбінде
ғанатоктата алды. Бүл шаруалар соғысындағы ірі жеңіліс болды. Өз отрядта-
ры н ы ң қ ал д ы қ тар ы м ен П угач ев Еділ бойы м ен төм ен қарай ж үрді.
Көтерілісшілердің күштері күрт кеміді.
1775
ж ылдың ж азы нан Кіші жүздің коныстарында «Көзге көрінбейтін
адам» немесе К өктем ірд ің пайда болуы туралы қау есеттар ал а бастады.
Е. П угачевтің ш аруалар арм иясы ны ң жеңілісі шаруалар көсеміне лайық-
ты күш туралы аңы з туғызды. Бұл лақаптар әсіресе тама ж әне табын рула-
рында әсірелеп айтылды. «Көрінбейтін адам» Пугачев қайтып келеді деп
сендірді ж әне барымтаны күшейте түсуді ұсынды. П атш алы қөкіметоры н-
дары бүл лақаптарды тексеру ж әне «Көрінбейтін адамды» ұстау үшін едәуір
күш -ж ігер жұмсады. Т ек 1776 ж ы лды ң ж азы на қарай ғана «Көрінбейтін
адамның» козғалысы тоқтатылды.
Сонымен 1773—75 жылдардағы шаруалар соғысының оқиғалары Кіші жүз
бен Орта жүз қазақтарының арасында үндестік тапты. К азак шаруалары ша
руалар соғысының окиғаларына тез арада үн косып, онда өздерін белсенді
түрде көрсетті. Бұл стихиялы бой көрсетулерден казақтардың казакжерлерін
отаршыл казактардан азатетуге үмтылысы аңғарылды ж әне ол казак халкы-
ның патшалық самодержавиеге қарсы ұлт-азаттық козғалысының бір арна-
сына қосылды. Бұл да окиғалардың дамуында прогресшіл фактор болды. Со
нымен бірге казак шаруаларының бой көрсетулері қазақ жүздеріндегі ішкі
әлеуметтік қайшылықтарды ашып берді.
Достарыңызбен бөлісу: