Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж



Pdf көрінісі
бет102/444
Дата03.10.2024
өлшемі3,59 Mb.
#146739
түріОқулық
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   444
Байланысты:
Okulik XX kazak adebiet

ІІ БӨЛІМ.
 
Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
оған той өлеңдері деген анықтама 
беріп, жар-жар, той бастар, беташар 
деп бөліп талдайды. Х. Досмұхамедов 
фольклорлық үлгінің қай түрін сөз 
етсе де оның тәрбиелік мәніне де 
ерекше көңіл аударып отырған. Мы-
салы, «Бала тілінің дамуы мен жеке 
адамның қалыптасуы мәселелеріне 
халық балалар әдебиетін зерттеудің 
көптеген мағлұмат беретіні сөзсіз, 
сондықтан да қазақ педогогтері бұған 
дұрыстап көңіл аударулары қажет». 
Сонымен қатар, келтірілген мы-
салдардың В. Радлов пен Ә. Ди ваев 
орысшаға аударған үлгісі мен қазақ 
тіліндегі нұсқасы қатар берілген. 
Автордың ғылыми-зерттеу, бағалау 
сипатындағы көптеген пікірлері де 
көңіл аударарлық. Мысалы, мақтау 
өлеңдердің айтылуы бұрын халық 
үшін жасаған қызметі мен ерлікке 
байланысты айтылатынына, осы түр-
дің шығуына сол себеп болғанына 
тоқтала келіп: «Мақтау жырлары 
бұрынғы кезде тек шын мәнінде ең-
бегі сіңген, лайықты адамдарға ба-
ғышталса, ал кейін мақтаушыға сый-
сияпат беру дәстүрі бұндай одалар-
дың мәнін түсіріп, сый, лауазым, 
қошамет алу үшін небір жалған сөз-
дер айтылып отырды. Бұл құбылыс-
ты өткен ғасырдың 1970 жылда-
рында Абай тұңғыш байқап, өзінің 
өлең сөзімен аяусыз әшкереледі», –
деп жазады. Автор осы тараудағы 
өзі мазмұндап шыққан қазақ ауыз 
әдебиеті үлгілерін бір жүйеге салу 
мақсатымен, келесі тарауды «Қазақ 
халық әдебиетінің классификация-
сы» деп атап, толық кестесін берген. 
Х. Досмұхамедовтің бұл фольклор -
лық жанрларды жіктеуінде М. Әуе-
зов тің «Әдебиет тарихы» еңбегінде 
жасаған классификациясындағы жү-
йелілік жоқ. Алайда, автор халық 
ауыз әдебиетінің барлық үлгілерінің 
түрін қамтыған және көптеген жік-
теулер мен атаулар қазіргі қазақ 
фольклористика ғылымындағы клас-
сификацияда кездеспейді. Сол себеп-
тен Х. Досмұхамедов жіктеген үлгіні 
түпнұсқасында (очерк орыс тілінде 
басылған) түгел беруді дұрыс көрдік.
ІІІ. Қазақ халық әдебиетінің клас-
сификациясы.
1. Эпос (жыр) а) батырлық; б) та-
рихи; в) хайуанаттар.
2. Ертегі.
3. Мақал-мәтел.
4. Жұмбақ.
5. Ырым сөз.
6. Жаңылтпаш.
7. Наным-сенім.
8. Әпсана.
9. Он екі жылдық жыл есебі – мү-
шел (жыл мезгілі, ай, апта күндері, 
олардың шығуы мен мәні туралы 
әңгімелер).
10. Перілік хикаялар (Жалмауыз 
кемпір, жезтырнақ, марту, қара, ал-
басты, обыр, үбе, жын, пері).
11. Космогониялық әңгімелер (ас-
пан шырақтары, күн күркіреу, найза-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У


119


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   444




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет