І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
Бұлар келіп әдеби мұраны ғы лыми
тұрғыдан тану мәселесін күн тәр-
тібіне қойды.
Ұлттық әдебиеттану ғылымының
алғашқы бастаулары болып табыла-
тын тарих алдындағы алғышарт тарға
толы XІX ғасырдың ІІ жарты сында-
ғы ғылыми-зерттеушілік ой-пі кірдің
Шоқан, Ыбырай, Абай сияқ ты ке-
меңгерлердің тұлғасынан жал ғастық
тапқан осындай ғылыми танымдық
биіктіктерге қол соза бастағанын
айтқан уақытта, алғашқы қазақ бас-
пасөзінің сіңірген еңбегінің зор
болғанын атап көрсету керек. Шын
мәніне келгенде, олар ояна бас таған
қоғамдық, саяси-әлеуметтік, педаго-
гикалық-ағартушылық, сыншылдық-
эстетикалық ой-пікірдің орталығы
болды. Оқу-білімге, мәдениет пен
өнерге, ғылымға деген ұмтылысты
күшейтті, әр түрлі дәрежеде білім
алған қазақ оқығандары мен ел
ішіндегі парасатты ақыл-ой иелерін
ұлт мүддесі үшін қызмет жасауы-
на бағыт берді. Жаңа туған жазба
әдебиетті, Абайдан басталған сын -
шыл реализмді, ағартушылық ба-
ғытты насихаттау арқылы әдебиет-
тің көркем өнер саласы ретіндегі
қоғамдық мәнін өсіре түсті. Ұлттық
сыншылдық-эстетикалық ой-пікірге
кең өріс ашты. Қоғамдық әлеуметтік
мәселелермен қатар, әдебиет және
тіл туралы өзекті мәселелер көтере
алған сыншылдық ой-пікір мәнді
арна табуға ұмтылыс жасау барысын-
да әдебиетті ғылыми тұрғыда тану
проблемасын кейде нақты, кейде
жанама түрде болса да айтып қалып
отырды. Сонымен қатар, ғылыми
тұрғыда жүйелі болмаса да мұраны
жинап-жариялау жұмыстарына бүкіл
халықтық сипат тудырды, көптеген
әдеби нұсқаларды жариялады, олар-
дың ғылыми зерттеле бастауына мұ-
рындық болды.
Міне, осы айтылғандардың бар-
лығы басты мәселеге, яғни ХХ ға-
сыр басындағы ұлттық ғылыми-зерт-
теушілік ой-пікірдің әдеби-теория-
лық, эстетикалық талап-талғам мен
таным-білікті көтеру арқылы фило-
логиялық білімдер жүйесінің кеңі нен
таралуына шешуші жағдай туғыз ды.
«Дала уалаятының газеті» ел ішін-
дегі мектептердегі оқыту жайы, қазақ
тілінің тазалығы, оның емлесі және
ережелерін жасау, орыс алфавиті не
көшу, араб тілінде төте оқу секілді
мәселелерге арналған мақалаларын-
да тіл білімінің өзекті мәселелерін
көтере алуы оған айқын дәлел.
ХХ ғасыр басында қазақ баспасөзі
әдеби-теориялық және сыншылдық
ой-пікірдің кең өріс алуына ық пал
жасады. «Дала уалаятының газетін»
шығарушы тұңғыш журналистер
А. Құрманбаевтың, О. Әлжанов тың,
Р. Дүйсенбаевтың, Д. Сұлтанға зин-
нің тіл мен әдебиет туралы пуб-
лицистикалық мақалаларында қазақ
тілінің тазалығын сақтау проблема-
сы өте қатты көтерілді. Ал тіл таза-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У