І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
тешествия по разным провин циям
Российского государства» (ч. І., Спб.,
1773) және А. И. Левшиннің «Описа-
ние киргиз-казачьих или киргиз-кай-
сацких орд и степей» (ч. 1-3. Спб.,1832)
атты еңбектерінен кездестіреміз. Бұл
ғалымдар қазақ халқының тарихын,
мәдениетін, әдет-ғұрпы мен салтын
көбірек зерттегендіктен де тұрмыс-
салтқа байланысты халық өлеңдеріне
айырықша көңіл аударған. А. И. Лев-
шин қазақ өлеңдерін жанрлық жа-
ғынан батырлық жырлар (эпос пен
тарихи жырлар), тұрмыс-салт жыр-
лары, лирикалық өлеңдер деп үш
топ қа бөледі. Қазақ халқының бүкіл
өмі рінің поэзияда табылатынына, ақ-
па ақындық-импровизаторлық қа бі -
леті мен өнерсүйгіштік қасие ті-
не байланысты алғашқы ой-пі кір -
лерді де осы кітаптардан кез дес -
тіре міз. Аталған еңбектердің шы -
ғыс тану ғылымындағы басты ғы -
лы ми жаңалығы мен маңызы патша
үкіметінің отарлау саясатынан туын -
даған «қазақтар мәдениеті жоқ, тағы
халық» деген менсінбеушілікке соқ-
қы беріп, қазақ халқының тарихын,
географиясын, этнографиясын ғы-
лыми тұрғыда зерттеуге деген жаңа
бағыттағы көзқарас пен ой-пікір ту-
ғызуында еді. Міне, сондықтан да
ХІХ ғасырдың екінші жартысынан
бастап қазақ даласын зерттеушілер
фольклорлық мұраны жинау, жария-
лау, орыс тіліне аудару, басып шыға-
ру жұмыстарына ерекше көңіл бөлді.
Егер Л. Ф. Костенконың «Туркестан-
ский край» (т. 1-3, Спб.,1880), А. Н. Ха-
рузиннің «Киргизы Букеевской ор-
ды» (вып. 1-2, М.,1888), Н. И. Весе -
ловскийдің «Киргизские рассказы о
русских завоеваниях в Туркестан ском
крае» (СПб.,1894), А. Вамберидің
«Очерки Средней Азии» М., 1868),
И. И. Крафттың «Сборник узаконений
о киргизах степных областей» Орен-
бург, 1889), И. А. Кастаньенің «Древ-
ности киргизской степи и Оренбург-
ского края» Оренбург, 1910). Н. И. Гро-
дековтің «Киргизы и каракиргизы
Сырдарьинской области» Ташкент,
т.1, 1889) атты кітаптарында ауыз
әдебиеті үлгілері халық тарихы
мен этнографиясына байланыс ты
қарастырылған болса, таза фольк-
лортану мәселесіне арналған ең-
бектерде фольклорлық мұраның
көп теген көлемді ңұсқалары жария-
ланды. Атап айтсақ, В. В. Радловтың
«Об разцы народной литературы се-
верных тюркских племен» (ч. V,
СПб., 1875), «Образцы народной
ли тературы тюркских племен» (ІІІ т.
СПб., 1870), И. Березиннің «Турец-
кая хрестоматия» (3 т. СПб.,1890),
Я. Лютшьтің «Киргизская хрестома-
тия» (Ташкент,1883), А. Васильевтің
«Образцы киргизской народной сло-
весности» (Оренбург, 1897, 1905),
Н. Н. Пантусовтың «Образцы кир-
гизкой народной литературы» (Қа-
зан, 1909), Ә. Диваевтың «Сбор ник
материалов для статистики Сыр-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У