152
республика жұртшылығының жиынында тұңғыш «Невада-Семей» қозғалысының бастамасы
салынды. Оны белгілі қоғам қайраткері, ақын О. Сүлейменов басқарды. Бұл қозғалыс бүкіл
Қазақстан халқы тарапынан қолдау тауып, осы жылдың 6 тамызында Семей облысы Қарауыл
ауылында өткен жиында КСРО мен АҚШ-тың халықтары мен Президенттеріне ядролық
сынауға бірлесіп мораторий жариялау қажеттігі жөнінде үндеу қабылдады. Одақтық үкімет
Семей полигонындағы жарылысты азайтуға мәжбүр болып, 1989 ж. полигонда жоспарланған
18 жарылыстың 11-ін тоқтатты. «Невада-Семей» қозғалысының бастамасы бойынша 1990 ж.
мамырда Алматыда «Дүние жүзінің сайлаушылары ядролық қаруға қарсы» деген
халықаралық конгресс өтті.
Елдегі жүріп жатқан саяси реформаның екінші кезеңі – республикаларды, өлкелерді,
облыстарды, қалаларды, аудандар мен округтерді басқарудың жаңа жүйесін құру еді. Ондағы
мақсат – бұқара халық өкілдері органдарының рөлін тек орталықта ғана емес, сондай-ақ
жергілікті жерлерде де көтеру болатын. 1990 жылғы жергілікті кеңестер сайлауының
қорытындысы бойынша Қазақстанда 9 қалалық және аудандық Кеңестерге кандидаттар
бөлек-бөлек сайланды.
Жаңа тәртіпке сәйкес 1990 жылғы наурызда Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесіне сайлау
ұйымшылдықпен өтті. Онда Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің 1-ші хатшысы
Н.Ә. Назарбаев Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің төрағасы болып сайланды. Осыдан көп
кешікпей-ақ орталықтағы сияқты біздің республикамызда да президенттік қызмет енгізілді.
Сөйтіп, 1990 жылғы 24 сәуірде Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Н.Ә. Назарбаевты республиканың
тұңғыш президенті етіп сайлады. Республика Жоғарғы кеңесі 1986 ж. 17-18 желтоқсанда
Алматыда болған оқиғаға байланысты жағдайларға түпкілікті баға беру жөнінде арнайы
комиссия құрды.
Қоғамды демократияландыруда халық депутаттары Кеңесінің заң шығару қызметі
маңызды рөл атқарды. Бұл салада он екінші шақырылған Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі (1990
ж. сәуір) жетекші орын алды. 1990-1991 жж. қабылданған республика заңдарында әрбір
адамның бостандықтары мен адамгершілік қасиеттерін көрсетуіне қажетті жағдайларды
қамтамасыз етуге зор көңіл бөлінді. Республика парламентінің қазақ тіліне мемлекеттік тіл
дәрежесін берген «Қазақ КСР-нің тіл туралы заңын» 1989 ж. қыркүйекте қабылдауы маңызы
зор оқиға болды.
Елде жүзеге асырылып жатқан демократиялық өзгерістер жаңа партиялардың
құрылуына жағдай жасалды. 1990 жылы Қазақстан социал-демократиялық партиясы
құрылды. Бұл партияның алдына қойған басты мақсаты – республикалық парламент
сайлауына қатынасып, оның құрамына өздерінің өкілдерін депутат етіп өткізу еді. 1990
жылы Қазақстанда «Азат» азаматтық қозғалысы қалыптасты. Одан басқа республикада
«Алаш», «Желтоқсан», т.б. саяси қозғалыстар пайда болды.
Қорыта келгенде, ХХ ғасырдың 70-80 жылдары қоғамдық-саяси өмірдегі және
әлеуметтік-экономикалық дамудағы теріс құбылыстар одан әрі өсіп, қоғамдағы
қайшылықтар мейлінше шиеленісті.
Бақылау сұрақтары:
1.
«Тоқырау» кезеңі қай жылдары болды?
2.
ХХ ғ. 30-40-жылдары және 50-жылдардың бас кезінде репрессияға ұшыраған
қазақ зиялыларының есімі қай жылы қайтарылды?
3.
Н.Ә. Назарбаев президент болып қашан сайланды?
4.
1980 ж.аяғындағы Қазақстандағы жұмысшылардың қандай қозғалыстары
болды?
Достарыңызбен бөлісу: