Т. Н. Ер ме ко ва, Г. Б. Тоқтыбаева, Н.Ә. Дүсіпова 10 ар ма н- пв б ас па сы

118
Тіл дік жүйе жә не нор ма
Тіл дік нор ма де ге ні міз – тіл дік таң ба лар дың (сөз, қо сым ша, сөй-
лем), тіл дік амал-тә сіл дер дің қол да ныс та ғы бі різ ді лі гі мен рет ті лі гі.
Әде би тіл дің заң дас тыр ған нор ма сы – сөз ді дұ рыс қол да ну дың, грам-
ма ти ка лық амал-тә сіл дер ді дұ рыс пай да ла ну дың көп ші лік та ны ған,
тіл тә жі ри бе сін де сын нан өт кен қа ғи да ла ры. Тіл дік нор ма – әде би тіл
ту ра лы ұғым ның ма ңыз ды заңдылығы. Сөй леу де, жа зу да тіл амал да-
рын дұ рыс қол да на бі лу әде би тіл нор ма сын сақ тау бо лып са на ла ды.
Тіл дік  жүйе,  дағ ды,  нор ма  ұғым да ры ның  бай ла ны сын  мы на дай
қа ра пай ым мы сал мен тү сін ді ре кет сек. Қа зақ ті лі нің сөз жа сау жүйе-
сін де -ла, -ле, (-да, -де, -та, -те) қо сым ша ла ры есім сөз ден етіс тік
ту ды ра ды. Мы са лы: бас-та, қол-да, үтік-те, су-ла, шөл-де т.б. Бі рақ
осы жұр нақ ты кез кел ген сөз ге жал ғай ал май сыз. Мы са лы: кір пік-те, 
кі тап-та, со ғым-да т.б. ма ғы на сыз етіс тік тер біз дің қол да ну дағ ды-
мыз да орын ал ма ған.
4.
  Мә тін ді  оқып,  қай  ба ла ның  тіл дік  нор ма ны  сақ та май  сөй ле ге нін 
анық таң дар.
– Ар ман, Ар ман дей мін, жүр ші, ба рай ық шы анау ма га зин. 
Ме нің  қо лым нан  тар тып,  ма за лап  тұр ған  –  Ал ма ты дан 
кел ген  бө лем  Еді ге.  Қы зыл ды-жа сыл ды  ойын шық тар  дү ке-
ні не қа рай қо лын шо шайт ып ал ған.
 – Еді ге, тоқ тай тұр шы. Қа зір ба ра мыз. 
 – Ар ман, ба рай ық ма га зин.
– Еді ге, «ма га зин» де ген – орыс сө зі, біз қа зақ ша «дү кен» 
дей міз. Дұ ры сы «ба рай ық ма га зин» емес, «дү кен ге ба рай ық» 
деп айтыла ды. 
 – Мен ұқ ты. Сен жүр ші... 
– Ар ман, мен қор қа ды, анау қа рай ды.
Еді ге көр сет кен жақ та көр ші нің кү ші гі тұр.
 – Е, ол кү шік қой, сен одан қо рық па.
– Жоқ, мен қо рық пайды. Мен оны кір піш теп жі бе рем.
Ар ман  жер ден  кір піш тің  сы ны ғын  алып,  сес  көр се тіп 
қояды. Мен ойла нып қал дым. 
(А.Асыл)

жүктеу/скачать 7,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: