Саясаттану
Саяси мәдениет - әлемдік саяси тәжірибе жиынтығы ретінде
жүктеу/скачать 15,5 Mb. Pdf көрінісі
|
otemisov karabala saisat
| 2. Саяси мәдениет - әлемдік саяси тәжірибе жиынтығы ретінде
Саяси мәдениет туралы ой ерте замандарда пайда болды. Мысалы, антикалық ойшылдар Платон, Аристотель, кейінірек Никколо Макиавелли, Шарль Монтескье және басқалары бұл мәселеге көп көңіл аударған. Олар қатар жатқан табиғи жағдайы бірдей, жер-су, байлығы ұқсас елдердің тұрмыс- жағдайының, өмір-салтының әртүрлі болатынын, әр елдің адамының бір саяси оқиғаға әртүрлі көзқарас білдіретінін байқаған.Осы саяси құбылыстың себебіне жауап іздеген. Бірақ олардың бәрі де “саяси мәдениетті” саяси өмірдің белгілі бір деңгейін білдіретін ұғым ретінде қолданған жоқ. Ал бұны жүзеге асырған ХХ ғасыр ғалымдары болды. Солардың бірі - американдық ғалым Габриель Алмонд . Ол Стэнфорд университетінің профессоры, саяси ғылымдардың Американдық ассоциациясының бұрынғы президенті. 1955 жылы Г.Алмонд өзінің “Салыстырмалы саяси жүйе” мақаласын жарыққа шығарды. Бұнда ол саяси мәдениетті қоғамның рухани өмірінің жеке бір саласы ретінде талдау жасады. Г.Алмонд 1968 жылы өзінің “Даму жолындағы аймақтардың саясаты” деген шығармасында “саяси мәдениет” ұғымын ғылымға енгізіп, оған анықтама берді. Ал кейін саяси мәдениет туралы көптеген еңбектер шыға бастады. Олар: Г.Алмонд пен С.Вербаның бірігіп жазған еңбегі; Л.Пай, Р.Фейген, Р.Такер, С.Липсет, Е.Шейх тағы басқа да зерттеушілердің шығармалары. Қазіргі таңда АҚШ және Еуропа елдерінің саяси әдебиетінде «саяси мәдениет» ұғымына байланысты көптеген анықтамалар берілген.. Осы ғылыми анықтамалар саяси мәдениет мәселесін зерттеудің төрт бағытын көрсетеді: 1. “Психологиялық”: саяси мәдениет саяси өмірдің бағыттаушы жүйесі ретінде қарастырылады. 2. “Қамтушы”: саяси мәдениет әрбір жеке тұлғаның саяси тәртібін бүркеулі түрде мемлекеттік саясатқа бейімдеу қызметін жүргізуші ретінде. 3. “Объективті”: саяси мәдениет тұлғаның тәртібін қадағалау, азаматтардың саяси іс-қимылдарын қоғамның саяси жүйесінің талаптарымен сәйкестендіру үшін бақылау тұрғысынан 91 4. “Эвристикалық”: саяси мәдениет қоғам өмірін талдау үшін қолданылатын жүйе мағынасында. Аталған бағыттардың авторлары саяси мәдениетті ақыл-ес, ой саласымен тығыз байланыстырады да оған тұлғаның, қоғамдық топтың іс-әрекетін қоспайды. Ал америкалық саясаттанушылар Р.Карр, М.Бернстайын саяси мәдениетті тек ғана таным саласымен шектеп қарауға болмайды деп есептейді және оған саяси тәжірибені де қосады. Ағылшын саясаттанушысы С.Уайттың пайымдауынша, саяси мәдениет – қоғамның саяси режимінен туындайтын басқару және тәртіп нұсқаушысы. Поляк саясаттанушысы Е.Вятрдың ойынша: “Саяси мәдениет билік пен азамат арасындағы өзара қатынастарға қатысты мақсаттардың, құндылықтардың және тәртіптік актілердің жиынтығы». Оның пікірінше, саяси мәдениетке жататындар: а) саяси білім, саяси процестерді тану және қызығушылық деңгейі; б) саяси жағдайларды бағалау, биліктің жүзеге асырылуына байланысты құнды ой-түсініктер; в) саяси талаптардың рухани-сезімдік жақтары; г) қоғамда қабылданған саяси тәртіп үлгілері. (Е.Вятр. Саяси қатынастар социологиясы. М. 1979). Бұрынғы КСРО қоғамтанушыларының көзқарастары бойынша саяси мәдениеттің дамуы мемлекеттік саясат пен жалпы мәдениеттің дамуына тікелей байланысты деп есептелді. Сондықтан саяси мәдениет – жалпы мәдениеттің бір бөлігі деп саналды. Саяси мәдениеттің негізгі элементтерінің бірі – саяси тәжірибеге, идеяға, концепция мен ұғымға қатысы бар саяси дәстүрлер. Ол белгілі бір қоғам жүйесінде қалыптасқан адамдардың саяси бағыттары мен мақсаттарын қамтиды. Бұл элементтер шартты түрде әлеуметтік-экономикалық, ұлттық- мәдени, қоғамдық-тарихи болып бөлінеді. Қоғамның саяси мәдениетінің қалыптасуына қоғамдағы барлық салалар өз әсерін тигізеді,олар: ұлттық ерекшеліктер, рухани құндылықтар, діни, құқықтық, экономикалық жағдайлар. Сол себептен де әр елдің саяси мәдениетінің өзгешеліктері болады. Бірақ қандай қоғамда болмасын, осы аталған ерекшеліктерге қарамастан, саяси мәдениеттің қызметі, өз орны мен ролі барлық қоғамға ортақ адамдардың саяси іс-қимылдарын көрсетеді. Әр елдің саяси мәдениетін тек сол іс-қимылдардың деңгейі арқылы анықтауға болады.Еуропа және Америка елдері саяси ғылымдарындағы саяси мәдениетті типтерге бөлу Г.Алмонд пен С.Вербаның “Азаматтық мәдениет” (1963 ж.) деген еңбегінен басталады. Саяси мәдениет үш “таза” типтерге бөлінеді, олар патриархалдық: бұнда азаматтардың саяси мәдениетке қатысуы да, қызығушылығы да жоқ; жүктеу/скачать 15,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|