Саясаттану
жүктеу/скачать 15,5 Mb. Pdf көрінісі
|
otemisov karabala saisat
| “әлемдік тәртіп” ұғымы мағынасы жағынан әлдеқайда кең.
Халықаралық қатынастардағы реттеуші принциптердің іс жүзіндегі өзгерістері, халықаралық тәртіптің тарихи типтері былай сипатталады: 1) 1648-1815 ж ж. негізгі принциптер: ұлттық (мемлекеттік) егемендік және саяси тепе-теңдік принциптері болды. Еуропалық тәртіп трансформациясы, яғни, басты субъектісі халықаралық қатынастардың егеменді мемлекеттер болатын өзара іс-қимылдардың орнықты жүйесі қалыптасты. Өзара қатынастарды реттеуде өздігінен күш қолдануды шектеумен, мемлекеттің халықаралық арена тәртібіне бақылау орнатуымен жүзеге асты. Еуропалық тепе-теңдік жүйесінде бекітілген негізгі шарт, ереже егемендік принципі (мемлекеттік мүдделердің шектелмеген бәсекелестігі) және жалпы мүдде принципі (қалыптылық) келісім. Гегемондық бағыт алуды жүзеге асыру барысында саяси күштерді өз мүддесіне пайдалану заңсыздық іс-қимыл болып саналып, ал оны ұжымдық пайдалану (коалиция «өркөкірек», «менменшіл» мемлекетке қарсы бірнеше мемлекеттер одағын құру жолымен) – тәртіп сақтау құралы қалыптаса бастады. 2) 1815-1860 жылдары “Вена жүйесі” қалыптасты негізгі принциптері легитимизм болды. Халықтық қызметін Вена конгресі белгілеген “1815 ж. жүйенің” қалыптылығын қамтамасыз ету мен нығайту мақсатында консервативтік мүдделер өз бірлігінің концепциясын ұсынды. Халықтық принципінің (ХІХ ғ. ұлт-азаттық қозғалыстардың күшеюіне байланысты) жеңістері мен жаңаруын баянды ету үшін жаңа тәртіп бастамашылары күштерін біріктіру қарастырылды. Алайда, “қасиетті бірлік” іштен жарылды; бұл «жарылыс» парадоксы оның жақтаушылары мен қорғаушылары тарапынан болған бұрынғы идеалды бекерге шығаруынан болды; 3) 1860–1914жж. “реалистік саясат” бойынша мемлекеттер арасындағы қатынастар қатал күшпен шешілді, жеке, қуатты мемлекеттің оқшаулануына жол беріліп мемлекеттердің өзара қарама-қарсы блоктары құрылды, олардың антагонизмі өршіді; 154 4) 1914-1918-1939 жж. “Версаль жүйесінде” идеологиялық фактор іс-қимылға ауысты, ұлттық мемлекеттер арасындағы шиеленіске идеология қайшылығы қосылды (фашизм, коммунизм және либерализм); 5) 1945ж. – ХХ ғасырдың 80-жылдарының соңы “қырғи-қабақ соғыс” дәуірі, ІІ дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықаралық тәртіп. Халықаралық қатынастардың жаңа құрылымының сипаты – биполярлық және конфронтация (әскери-саяси, экономикалық, идеологиялық ымырасыздық). Жоғарғы державалар идеология арқылы өзінің қуатын айқындай бастады. Осы кезеңде халықаралық қатынастар акторы ретінде халықаралық ұйымдардың (әсіресе БҰҰ) ролі күшейді, халықаралық құқықтың мәні және оның ұлттық мақсаттары мен бағдарламалары мойындалды; 6) ХХ ғ. 90-жылдарының басынан жаңа халықаралық тәртіпті қалыптастыру кезеңі басталды. Бұл халықаралық саясат балама бағыттардың пайда болуымен сипатталып жаһандануға, ынтымақтастық пен интеграцияның дамыған бағытына бетбұрыс, өзара іс-қимыл шиеленістерін сақтайтын ағымдарға бағыт беру, өзара байланыс, трансұлттық және ұлттық сепаратизм идеяларының түйісуі болды. Олар проблематикалық және ретсіздікті іс жүзінде шешудің тәсілдерін енгізді. Биполярлықтың күйреуі империялық (бір ғана жоғарғы державаның болуы мен көпполярлық (мемлекеттердің мәртебесі мен ықпалының тепе-теңдігі) баламаларын туындатты. жүктеу/скачать 15,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|