Ландшафттану

-  

процестердің,  компоненттер  мен  табиғи  кешендердің  (геожүйелердің) 

экватордан  полюстерге қарай заңды өзгерісі.

Зоналылықтың  бірінші  себебі  -   күн  радиациясы  мен  жердің  шар 

тәрізділігі  Жердің  шар  тәрізділігіне  байланысты  күн  сәулесінің  түсу 

бұрышы  экватордан  полюстерге  карай  азая  беретіндіктен,  Жер 

бетіндегі  жылу  мөлшері  де  сол  багытта  өзгереді.  Бұлардан  баска 

қосымша  факторлар да зоналылыкка өз эсерлерін тигізеді.  Соның бірі 

астрономиялық  фактор  -   Жер  мен  Күннің  аракашықтығы.  Күннен 

алыстаган  сайын  экваторлық  және  полярлык  ендіктердегі  күн 

сәулесінің мөлшерінің әсері жогала береді.

Плутондағы  температура  -  2300  С,  Жерге  Караганда  жылу  1600 

есе  аз  түседі.  Керісінше,  Күнге  тым  жакын  орналаскан  Меркурий 

планетасы күн жылуын Жерге қараганда 6,7 есе көп алады.

Аталған осы екі шеткі жагдайда да су сұйық күйде бола алмайды, 

яғни  тіршілік  дамымайды.  Жер  -   Күнге  қатысты  ең  қолайлы 

орналасқан планета.

Жер  массасыныңда  рөлі  бар.  Ол  атмосфера  кабыгын  ұстап  түр. 

Атмосфера 

қабаты 

энергиясының 

трансформациясы 

мен 

Жер  осінің  еңкіштігіде  (66033)  зоналылыкка  өз  әсерін  тигізеді. 

Бүл фактор маусымдық өзгерістерді калыптастырады.

Егер  Жер  осі  эклиптика  жазыктыгына  перпендикуляр  болганда, 

эр  параллель  жыл  бойында  бірдей  мөлшерде  жылу  алар  еді  де,  Жер 

бетінде маусымдық ауысу болмас еді.

Жердің  тэуліктік  айналымы  -   ауа  массаларын  солтүстік  жарты 

шарда  оңга,  оңтүстік  жарты  шарда  солға  бұрылуы  -   зоналылық 

схемасына қосымша күрделілік әкеледі.

24

N

Кун жылуынын зоналық таралуы Жердің жылулық белдеулерінің

етеді 

(5-сурет). 

Бірақ, 

Жер 

бетіндегі

болуын 

қамтамасыз

температурасының  континуальдық  сипаты  жылулық  белдеулердің

накты  жүйесін  анықтауға  мүмкіндік  бермейді.  Негізінде  мынандай 

оелдеулер бар:

- ыстык (орташа жылдық температурасы 20 °С жогары;

‘ ек| коңыржай (ең жылы айдың температурасы 20 °С -1 0  °С*

- екі суық (ең жылы айдың температурасы  10 °С тан төмен;

_  -  циркуляциясының  зоналылығымен  ылгал  айналымы’  тыгыз 

оаиланысты. Ол жауын-шашынның таралуы арқылы көрінеді.

мо

140

40 

to

120

160

160

120

Ь/,

77

Ь/С  ТЫҚ

s

ыР ж  а а

Ң Жюш сгйдоп/ 

О-и*О0>ермолор

At К

  1^5 Я >7

ЭО

О

О

і

40

4o  ao

no

160

160

120

5-сурет -  Жердің жылу белдеулері

И

И

И

Я

  .30наларды  одан  Я   зертгеу  барысында  оньщ

кеибір ерекшеліктері ашылды:

- 

кей  зоналар  материктің  шеткі  бөліктерінде  (мысалы,  жалпақ 

жапырақты ормандар зонасы) орналасқан;

ортада (шөлдер, далалар) орналасқан-

Ш

I  И

 ЖСрДе  ЗОНалар  меРНДиан  бойымен  (Солтустік  Американки

орталық бөлігіндеп дала зонасы);

-таулы аймактарда ендік зоналылық мүлдем болмайды

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: