Б.Блум  таксономиясы  бойынша    оқыту  нәтижелерін  бағалау

51 
бұлшық ет қызметін) және аффективті (эмоционалды 
– 
құндылықты облы-
сы, қарым 
– 
қатынасы оқытылатын). Бірінші таксономия қамтитын когни-
тивті  облысы,  қамтиды  алты  санаттағы  мақсаттары  ішкі  артық  кезекпен 
көбейтіліп, олардың: 
білу (нақты материал, терминология, фактілерді, анықтамаларды, кри-
терийлерін және т.б.); түсіну (түсіндіру, сыртқа тарату); 
қолдану; талдау (өзара байланыстарды, құру принциптерін); 
синтез  (жоспарын  әзірлеу  және  ықтимал  іс-қимыл  жүйесін,  алу 
жүйесін абстрактілі қатынастар);бағалау (пікір қолда бар деректер негізін-
де, пайымдауды негізінде сыртқы өлшемдерін). Таксономия Б.Блум қолда-
нылды. М.Е. Бершадский мен М.Е. Гузеева жүйе құру кезінде типтік мін-
деттерді анықтау үшін нақты біліктілік. Олар келтіреді тапсырмалар үлгі-
лері үшін оқушы әртүрлі пәндік облыстар бойынша олардың әр түрлі дең-
гейде оқыту туралы айтуға болады. 
Негізінде Блум таксономиясы Л.С. Илюшин әзірледі конструктор мін-
деттерді  құруға  мүмкіндік  беретін  тапсырмалар  күрделілігі  әр  түрлі  дең-
гей,  оның  ішінде  тапсырмалар,  болжайтын  құру  белгілі  бір  өнімнің,  тап-
сырмалар болжайтын тарту білімді бірнеше оқу пәндері.Оқыту телілігінің 
маңызды  көрсеткіші  болып  мақсаттар  оқу  жетістіктері  саналады,  себебі, 
білім  –  онсыз  ешқандай  жетістік  жеке  де,  әлеуметтік  те  мүмкін  бола 
алмайтын  іргетас.  Тек  оқу  процесінің  дұрыс  мақсаты  негізінде  ғана  оқу 
нәтижелері туралы айтуға болады. Блум педагогикалық  таксономия – бұл, 
өз ішінде олардың категориялары мен алдағы деңгейлеріне қарай бөлінген 
педагогикалық мақсаттар жүйесін нақты құра білу. Ал, «Таксономия – бұл 
иерархиялық құрылымы бар, күрделі ұйымдастырылған әрекеттену аясын-
дағы  классификация  және  жүйелеу  теориясы»  «Педагогикалық  таксоно-
мия  –  бұл  педагогикалық  мақсаттардың  нақты  құрылған  жүйесі,  оның 
ішінде  олардың  категориялары  мен  ілгерілеу  деңгейлері  (иерархия) 
белгілеген нәтиже». Ойлау процесін сипаттайтын ең танымал модел Блум 
таксономиясы  болып  табылады.  Бұл  таксономия  1956  жылы  америка 
психологі Бенджамином Блум және оның  әріптестерімен әзірленіп, "Так-
сономия образовательных целей:  сфера познания" кітабында сипатталған 
деп  көрсетілген.  Бірінші  деңгейде  мақсаттар  әрекеті  ақпаратты  тек  есте 
және еске түсіруге негізделеді. Осындай деңнейдегі тапсырмаларда кілттік 
сөздер төмендегідей болады: анықтау, суреттеу, атау, белгілеу, тану, маз-
мұндау, қайта іздеу. Екінші деңгей, түсіну деңгейі мағынаны түсіну, негіз-
гі ойды қайталау біліктілігіне негізделеді. Бұл деңгей тапсырмаларындағы 
кілттік сөздер: жинақтау, өзгерту, қорғау, қайта айту, қайта түсіндіру, мы-
сал  келтіру.  Үшінші  деңгей,  алынған  білімді  қолдану  білім  алушыдан 
ақпаратты пайдалану немесе концепцияны жаңа жағдаятта қолдану талап 
етіледі. Бұл деңгей тапсырмаларындағы кілттік сөздер: түзеу, қайта даяр-

52 
лау,  құрастыру,  модельдеу,  болжау.  Ақпаратты  талдау  деңгейі  жоғары 
деңгейдегі  ойлау  дағдыларын  мына  тапсырмалар  көмегімен  қалыптасты-
рады:  салыстыру,  қарама
  – 
қарсы  қою,  бөлу,  белгілеу,  бөліп  алу,  жіктеу, 
ақпаратты  бөлімдерге  нәтиже  бөлу.  Жинақтау  деңгейі  керісінше,  қоры-
тындылау  және  біріктіру  дағдыларын  қалыптастурға,  жаңа  бір  нәрсені 
құру үшін топтау, пысықтау, қайта құрылымдауға бағытталынған. Бағалау 
деңгейі білім алушыға алған ақпараттың құндылығына қатысты тұжырым-
дар жасауға көмектесетін ойлау дағдыларын қалыптастыруға бағытталын-
ған.  Бұл  деңгейді  қалыптастыру  тапсырмалары  мына  сөздерден  тұрады: 
бағалау,  сынау,  пікір  білдіру,  ақтау,  дәлелдеу,  қолдау.  Неғұрлым  кең  та-
ралған  мақсатты  механизмдер,  нақты  заманауи  білім  беру  парадигмасы 
талаптарына сәйкес, «Таксономияның» бірінші бөлімі (Когитиивтік аясы, 
1956ж.), ол, Б.Блум таксономиясының танымдық ортасы болып табылады. 
Когнитивтік (танымдық) аясы. Мұнда есте сақтаудан бастап үйренген ма-
териалдың проблемалық шешімін таба білуге дейінгі мақсаттарды айқын-
дау кіреді, қадам барысында алынған білімді қайта ойлау қажет, олардың 
алдын ала меңгерген идеялармен, әдістермен, процедурамен (әрекет тәсіл-
дерімен),  жаңа  үйлесімділікті  құра  отырып  енгізу.  Танымдық  көбінесе, 
бағдарламада,  оқулықтарда,  күнделікті  мұғалім  тәжірибесінде  алға  ілгер-
леуші оқу мақсаттары қатысты болады деп дәрісте көрсетілгендей Б. Блум 
таксономиясының  танымдық  деңгейлері  ақпаратты  өзгерту,  түрлендіру, 
толықтыру,  дамыту,  өңдеу  сияқты  жоғары  деңгейдің  шыңына  шығу  деп 
айтуға болады. Б. Блум таксономияны құрастыруды оқу үрдісінде жоспар-
ланған  мақсаттарды  нақты  айқындау  қажеттілігімен  түсіндірген.  Оған 
дейін оқу бағдарламасының мақсаты, мақсаттар үйрену мүмкіндіктері жә-
не оқу нәтижесінде үйрену нәтижелері бір-біріне сәйкес келмеген: бағдар-
лама тек мақсаттар білім мазмұнын көрсетсе, оқу нәтижелері басқаша көр-
сеткіштер  тұрғысынан  құрастырылатын.  Ал  Блум  таксономиясы  оқудың 
нақты нәтижелерін мақсаттар әрекеттері тұрғысынан көрсетуге бағыттал-
ған:  «Дидактикалық  мақсаттар  біздің  оқытуда  қандай  нәтижелерді  күте-
тіндігімізді түсіндіреді. Олар біздің оқу мақсаттарымызды оқыту нәтиже-
сінде мақсаттар құлықтарындағы өзгерістер арқылы сипаттайды» (Н.Грен-
лунд). Таксономияның жоғары деңгейлері өзінен төмен деңгейлерден күр-
делі  болып  келеді  және  олардың  барлығын  қамтиды,  мәселен,  «Бағалау» 
деңгейі барлық деңгейлерді қажеттейді. Блум таксономиясының идеялары 
бүкіл әлем педагогикалық жұртшылығында таным және ойлау әрекеттері-
нің  деңгейлерін,  оқу  мақсаттарын  айқындауда  кеңінен  қолданыс  тапты. 
Когнитивтік (танымдық) салаға оқу бағдарламалары, оқулықтар, ұстаздар-
дың  күнделікті  практикасында  келтірілетін  мақсаттар  кіреді.  Мұндағы 
мақсаттар мен оқу материалын есте сақтау мен оны қайта келтіруден бас-
талып,  оларды  өздігінде  түсініп,  олардың  негізінде  жаңа  білім  құрасты-

53 
рып, (идеялар, әдістер,тәсілдер,әрекеттер, т.б.) сол арқылы қандай да бол-
масан проблемаларды шешуді қарастырады. Когнитивтік мақсаттар сабақ 
барысындағы  үйренушілердің  әрекеттері  ретінде  келтіріледі,  сол  себепті 
де оларды педагогикалық диагностикада қолданған тиімді. Блум таксоно-
миясы бойынша жоғары деңгейдегі мақсаттар төменгі деңгейлерді міндет-
ті жасайды. Мәселен, үйренушілерге («Білу», «Түсіну», «Қолдану», «Тал-
дау», «Жинақтау», «Бағалау») әрекеттерді меңгеруді талап етеді, яғни шә-
кірттер құрастырылатын мәселені өздігімен білуі, түсінуі, қолдануы, тал-
дауы  және  оның  негізінде  жаңа  мазмұн  құрастыруы  (синтездеу)  қажет. 
Кез  келген  басқа  теориялық  модельдегідей  Блум  таксономиясының  да 
күшті және әлсіз тұстары бар. 
Бекіту сұрақтары: 
1. Қорытынды бағалау деген не? 
2. Ағымдық бағалар дегеніміз не? 
3. Оқытудың нәтижелерін тексеру қалай жүзеге асады? 
4. Кембридж бағдарламасы туралы не білесің? 
5. Дәстүрлі оқыту үрдісі туралы не білесің? 
6. Критериалдық бағалау технологиясыдегеніміз не? 
7. Критериалды бағалау принциптеріне не жатады? 
 
 

жүктеу/скачать 1,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: