Гендік инженерлік организмдердің адам денсаулығы мен қоршаған ортаға көрсететін қолайсыз әсерлерінің қауіптілігін бағалау

ГЕНДІК ИНЖЕНЕРЛІК МИКРООРГАНИЗМДЕРДІҢ ШТАМДАРЫ ЖӘНЕ 

ОЛАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ ҚАУІПСІЗДІК ҚАҒИДАТТАРЫ. 

• Гендік

инженерлік

организмдердің

адам денсаулығы

мен

қоршаған ортаға көрсететін қолайсыз әсерлерінің қауіптілігін

бағалау.

• Гендік

инженерлік

штамдарды

қолдану

салаларындағы

қолайсыз салдарларының тәуекелділігінің негізгі принциптері

мен әдіснамасы.

Биотехнология – биология ғылымының қарқынды дамып жатқан бір

саласы. Қазіргі уақытта әлемде антибиотиктер, аминқышқылдары, ферменттер

және басқа да биологиялық белсенді заттар шығаратын 3000-нан астам

компания құрылды.

Микроорганизмдер (бактериялар, ашытқылар және микроскопиялық

мицелиалды

саңырауқұлақтар)

микробтық

биотехнологияның

негізгі

өнеркәсіптік объектілері.

Себебі, микроорганизмдердің өсу жылдамдығы жоғары, арзан қоректік

ортада өсе алады және жоғары жылдамдықпен және тиімділікпен өтетін бір

ізділікпен өтетін метаболизмге ие.

Мысалы,

Escherichia coli

жасушаларындағы көміртекті субстраттың

жасушалық биомассаның көміртегіне айналуы 70% құрайды. Осының барлығы

әр түрлі биологиялық белсенді заттарды өндіруде микроорганизмдер

жасушаларын пайдалану үшін алдын ала маңызды болжамдар

береді.

Дегенмен, жасушаның метаболизмі қатаң және нақты реттелуге бейім.

Микроорганизмдер жасушаның өсуі мен бөлінуі үшін қажетті біріншілік

метаболиттерді өте көп мөлшерде синтездейді.

Егер бізге қызығушылық туғызатын метаболиттердің биосинтезі

мен оның реттелуі белгілі болса, бұл мәселені шешу айтарлықтай

жеңілдетіледі, бұл продуценттің геномын қажетті мутациялармен

қанықтыру арқылы осы синтездің белгілі бір кезеңдерін қайта реттеу үшін

қажетті тәсілдерді әзірлеуге мүмкіндік береді.

Микроорганизмдердің өнеркәсіптік штаммдарын алу ұзақ уақыт

генге индукцияланған мутацияларды енгізуге және ең жақсы нұсқаларды

іріктеуге негізделді. Бұл әдіс өте көп және ұзақ уақыт алуы мүмкін.

Алайда, оны пайдалану метаболит өнімінің айтарлықтай өсуіне әкеледі.

Өткен ғасырдың 70-жылдарынан бастап генетикалық инженерия әдістерін

пайдалана отырып, әртүрлі биологиялық белсенді заттардың продуценттері

штаммдарын мақсатты құрастыру басталды. Алғашқы өнімдер

Escherichia coli

штамдарының жасушалары негізінде құрастырылды.

1977-1979 жылдары осы бактериялардың негізінде соматостатин, инсулин

және

адам

өсу

гормонының

продуценттері

жасалды.

Қазіргі

уақытта

продуценттің гендік инженерлік штамдарын құрастыратын микроорганизмдер

ауқымы айтарлықтай кеңейді.

Продуценттер

селекциясы

объектісі

ретінде

эукариоттармен

салыстырғанда микроорганизмдердің негізгі артықшылығы - генетикалық

аппаратты ұйымдастыру неғұрлым қарапайым болуында. Сондықтан өсімдіктер

мен жануарлар жасушаларына гендерді клондау оларды микробты жасушаларда

алғашқы клондау негізінде жүзеге асырылады. Продуценттерді қазіргі заманғы

селекция әдістері