Аспектілер мен

САЯСИ ЖҮЙЕ: ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕР МЕН ҚАЗАҚСТАН ТӘЖІРИБЕСІ
50
• қаттылар мен икемділер; 
•  механикалықтар  (тірі  емес  материядан  тұратындар) 
және органикалықтар (тірілер).
Басқарылу критерийлері жөнінен жүйелер: 
• басқарылмайтын; 
• басқарылатын; 
•  өзін-өзі  басқаратын  (автоматты  басқару  жүйелері) 
болып бөлінеді.
Өзін-өзі басқаратындар: 
• қатты және икемді, 
•  оң  және  теріс  кері  байланысы  бар  жүйелер  болып 
бөлінеді. 
Жүйелі  талдауды  қолдану  аясы  критерийі  бойынша 
жүйелер: 
• экономикалық; 
• саяси; 
• әлеуметтік; 
• мәдени болып бөлінеді. 
Осылайша,  саяси  жүйені  ашық,  күрделі,  динамикалық, 
органикалық, айтарлықтай икемді кері байланысы бар деп 
сипаттауға болады. Бұл өзін-өзі басқаратын жүйе, оның  өзі 
қоғамның басқарушы қосалқы жүйесі қызметін атқара алады.                                                                                                                                           
 
Марксисттік 
тәсілдеме 
қоғамдық-экономикалық 
құрылымның  түрі,  қоғамның  экономикалық  базисі 
және  әлеуметтік-экономикалық  мәдениеттің  сипаты 
сынды  түсініктерге  сүйенеді.  Осыған  сәйкес  марксисттік 
типологияда саяси жүйелер:  
• құл иеленуші; 
• феодалдық; 
• буржуазиялық; 
• социалистік. 
Саяси  жүйенің  әрбір  анықтамасында  жүйенің 
формациялық  түріне  ғана  назар  аударылмайды, 
сонымен  қатар  құл  иеленушілер,  феодалдар,  буржуазия, 
пролетариат сияқты басқарушы тапқа көңіл бөлінеді. Бұл 
типологияның  айырықша  ерекшелігі  жүйелердің  бөліп 
көрсетілген түрлері тарихи уақытта бір-бірінің ізінен  ілесіп 
отырған.
Саяси  жүйелерді  саяси  режим  бойынша,  билік,  тұлға 

САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТ МЕКТЕБI 
51
және  қоғамның  өзара  әрекеттесуінің  сипаты  мен  әдістері 
бойынша жіктеу айтарлықтай кең тараған.
24
 
Бұл  критерий  бойынша  мынадай  жүйелерді  бөліп 
көрсетуге болады: 
• тоталитарлық; 
• авторитарлық; 
• демократиялық (11-сурет).
25
 
24 
Қараңыз:  Арендт  X.  Истоки  тоталитаризма.  М.,  1996;  Арон  Р.  Демократия 
и  тоталитаризм.  Пер.  с  франц.  –  М.:  Текст,  1993;  Лейпхарт  А.  Демократия  в 
многосоставных  обществах:  сравнительное  исследование/  Пер.  с  англ.  Под 
ред. А. М. Салмина, Г. В. Каменской. – М.: Аспект Пресс, 1997. - С. 35-88; Булуктаев 
Ю.О.  Политический  режим  и  посткоммунистическая  трансформация:  Теория. 
Методология. Практика: Монография. – ИМЭП при Фонде первого Президента РК, 
2008. - С. 36-58.
25 
Г.Я.  Козлов.  История  и  теория  политических  институтов  в  определениях, 
логических  схемах  и  таблицах  :  учебно-методическое  пособие.  –  Рязань,  2006. 
- С. 15-16.
11-сурет. 
Тоталитарлық, авторитарлық және демократиялық 
саяси жүйелер  

жүктеу/скачать 3,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: