Аспектілер мен

САЯСИ ЖҮЙЕ: ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕР МЕН ҚАЗАҚСТАН ТӘЖІРИБЕСІ
78
саяси жүйесінің демократиялық трансформация процесінде 
маңызды кезең болды. Бұл сайлаудың маңызы посткеңестік 
кезеңде алғаш рет өткізілген баламалы президент сайлауы 
болды.  Сонымен  қатар,  президенттік  биліктің  легитимді 
өрісін  кеңейтіп,  қуатты  президенттік  республика  құру 
мақсатымен  Қазақстанда  саяси  және  конституциялық 
реформалардың кезекті циклын іс-жүзінде аяқтады. 
1998  жылы  басталған  партиялық  және  қоғамдық 
қозғалыстардың  дамуы  саяси  белсенділіктің  күрт  өсуімен 
ерекшеленді. Бұған бірнеше факторлардың септігі тиді:  
біріншіден,  Қазақстан  Республикасының  Президенті 
Н.Ә.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  1998  жылғы 
қыркүйектегі  «Елдегi  жағдай  мен  iшкi  және  сыртқы 
саясаттың  негiзгi  бағыттары:  жаңа  жүзжылдықта  қоғамды 
демократияландыру, экономикалық және саяси реформа» 
атты  Жолдауы,  онда  демократияландырудың  негізгі  жеті 
элементтерінің  қатарында  қоғамның  саяси  жүйесінде 
партияның  рөлін  күшейту  белгіленді:  «Саяси  партиялар 
демократия  ғимаратын  соғуда  қолданылатын  негізгі 
«құрылыс материалы»  болып табылады, және біз олардың 
дамуы  мен  бекуі  үшін  құқықтық  және  басқа  да  жағынан 
қолдан келгеннің бәрін жасап, олардың қоғамдағы орнын 
бекітуіміз керек»; 
екіншіден, Парламентте партиялардың пропорционалды 
өкілеттілігін  енгізу  ұсынысы  партиялық  жүйенің  одан 
әрі  дамуы  үшін  маңызды  ұсыныс  болды,  бұл  1998  жылғы 
7  қазанда  Конституцияға  жасалған  өзгерістер  мен 
толықтыруларда    өз  көрінісін  тапты.  Осы  түзетулерге 
сәйкес,  Парламент  Мәжілісінде  партиялық  тізім  бойынша 
сайланатын депутаттар үшін қосымша он орын бөлінді. 
Осылайша,  алғаш  рет  саяси  партиялар  Парламенттің 
төменгі палатасындағы депутаттық мандаттар үшін таласқа 
жанама түрде емес, тікелей қатысуға мүмкіндік алды. 
1999  жылы  Қазақстан  Республикасы  Парламенті 
Мәжілісіне  өткізілген  сайлау  дауыс  берудің  аралас 
жүйесі  бойынша  депутаттық  мандаттарға  партияаралық 
таластың  алғашқы  тәжірибесі  болды.  67  бірмандатты 
сайлау  аймақтары  бойынша  Қазақстанның  595  азаматы 

САЯСИ МЕНЕДЖМЕНТ МЕКТЕБI 
79
үміткер  ретінде  ұсынылды.  Олардың  ішінде  қоғамдық 
бірлестіктерден  –  74,  саяси  партиялардан  –  127,  өзін  өзін 
ұсынғандар  –  394  адам.  Партиялық  тізім  бойынша  84 
кандидат тіркелді. Сайлауға келесі тоғыз партия қатысты: 
Қазақстанның  Халық  конгресі  партиясы,  Қазақстанның 
қайта  жаңғыруы  партиясы,  Еңбектің  республикалық 
саяси  партиясы,  «Отан»  республикалық  саяси  партиясы, 
Қазақстанның 
коммунисттік 
партиясы, 
«Азамат» 
демократиялық  партиясы,  Қазақстанның  азаматтық 
партиясы,  Қазақстанның  аграрлық  партиясы,  «Алаш» 
ұлттық партиясы (4-диаграмма). 
Партиялық тізім бойынша сайлау 1999 жылғы 10 қазанда 
өткізілді,  сайлау  нәтижесінде  Парламенттің  төменгі 
палатасындағы  (Мәжілістегі)  10  орынның  (77  орынның 
ішіндегі) ішіндегі 4 депутаттық мандатты «Отан» партиясы 
(сайлаушылардың  30,89  %  дауысы),  ал  Коммунисттік 
(17,75%), Аграрлық (12,63%), Азаматтық партиялар (11,23%) 2 
мандаттан иеленді. 
1998 жылғы конституциялық түзетулерге сәйкес Мәжіліс 
сайлауында  дауыс  берудің  аралас  жүйесін  енгізу  саяси 
жүйеде  айтарлықтай  трансформациялық  өзгеріс  болды. 
1999    жылғы  Парламент  сайлауын  көппартиялы  негізде 
4-диаграмма. 
ҚР Парламент Мәжілісі (құрамы) (1999 ж. сайланған) 
БІР МАНДАТТЫ 
АЙМАҚТАР 
БОЙЫНША 
ПАРТИЯЛЫҚ 
ТІЗІМ 
БОЙЫНША 

жүктеу/скачать 3,26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: