Ватдпуды,, I! ҚАлижан бекхожин вибяйЗ?й
жүктеу/скачать 6,23 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- КІМ с о п ы ң б ұ з ы п к і л т і н т ұ р ғ а н б ұ р а п х а н ғ а с ұ р қ ы л т а й б а р ә р д ә у і р д е . . . »
- I . і і і і і м ы з п ә т е р д і д е , к ө т е р б о й д ы , Ж іі ііы ң ды е з і л т п е ш і о с ы м ұ ң ғ а .
- (Им.імла м а х а б б а т т а н к ү й б а р
216 Лі . 11111 ын айыбы — сол әкесі ме? і " і үшін бүл да ж а з а өтесін бе?
Ақан адал жігіт... Тніспе сен! — Іс и Ы сқақ тартты сөздің төтесіне... Үшінші тарау Ді. .ііі моз, забойына қайта барып, І үман ой кеткені ме тарқап анық. ІІгткен үн ыңыранған тар қуыстан, і п қ а п д а й тасты біреу арқаланып. К .ір.інғы үңгірде сол кім қысылған? Іор біреу жібермей түр уысынан, ІІІойын қол ж аты р оны қылғындырып,
ІІІыгады дауысы әрең «қүрыдым...» деп, Ііасыма түскен ж а л а қүрығы тек. Адалмын, азабынан қүтқар мені, Қ/ійдасың, қайран менің қүлыным...»— деп.
Іүкпірге Ақан жы лдам келіп жетті. Кмраса қылғындырған бір дәу екен, Іуісқа бас, көз әйнекті, темір бетті. Қан там ған қалш ы лдаған қанж арынан, Мүң ескен күңіреніп жан-жағынан. Қарқылдап күледі сол кез әйнекті, Ж ыласа, ж аңағы ж а н ж албары нған . Ііейшара: «Ақпын!» — десе дымы қүрып, ;>лгі сүм қысты тағы буындырып. і-Уа, сұмдық, әкешім ғой!»— Үмтылды Ақан, Отқа бір түсер ж андай қуырылып. Ж ағылды электр шам, уа, ғажайып, Қасқа бас қолын соған қалды жайып. \)п-сәтте сол ж ауы з да, әкесі де, Ақанның көз алдынан болды ғайып...
Сол қуыс бола қалды ж ы лдам ж ар ы қ, Алдынан шықты Қараш ж ы лм аң қағып. Бетінің бірі жылтыр, бірі қара, Күледі күңгірт көзі түманданып. Мүңайып Әсия тұр ар жағында, Жетпеген ж а н секілді арманына. Қол созды аяп Ақан, кезікті ол, Қараш тың қарсы ш апқан қанжарына... Айғайлап қалды Ақан, шын қысылған, Оянып кетті сұмдық ұйқысынан. Түс шіркін, тұман ғой бір ой адасқан, Мең-зең ол, ш ыққан ж андай сол қысымнан. Шәукеңнің ыза болып шалысына, От тиді кеше оның намысына. «Бөлтірік» атанғанша жоғалайын, Сібірдің әкём кеткен алысына...» Бейбақтың жері ж о қ қой қастық қүрғам, Ж а л а н ы ң дерті зәрлі, басым удан. Басыида құйындай ой, ұйықтап еді, Дшумен қағып алып ащы судан. Десек те түс деген бір елес қана, Сол елес күйіндірді есін ала. Зарына әкесінің үн қосқандай, Алыстан аңырады жесір ана. Әлі де әкесінен ж о қ хабары, Ж ы л болды жетімектей жоқтағалы. Әділет тілеп ж азған арызына, Ж а у а п жоқ, бірақ үміт тоқтамады. Қиналды әлдекімнің қыңырына, Мұндайды ойлады ма ғұмырында? — Арызға әділетін тілеп жазған, Тіл қатпау — қателік пе, бұрылу ма? З а ң айқын — секілді бір жанған шырақ, Күрестен, арпалыстан алған сынап.
Л |)дшс.ты правомыз — қорғаушы сол, КІМ с о п ы ң б ұ з ы п к і л т і н т ұ р ғ а н б ұ р а п ? <ч)р х а н ғ а с ұ р қ ы л т а й б а р ә р д ә у і р д е . . . » Цсі спдей шын ж а т бар ма елге мүлде? 'К.тіықсыз әлгі жанды буындырған, Үқспйды сол қа с қ а бас әлдекімге ( '.опдай ой Ақан жанын езбеді ме, I оіі болды тағдырына төзгеніне. І үстен де ана хаты күйіндірді, Капдай мүп жатыр ана сөздерінде. Д.пыстап қайда кеттің, құлыншағым, Жялғыздық ж а п а шеккен мұңлы шағым. Ддасқан үйірінен сыңар қаздай, Іумрысты сағынышпен түл қүшағым. Мепсн де, әкеңнен де суыдың ба? Жүргенше алыстың сол суығында, Қасымда ж арығы мдай ж арқы рап сен, Ііолсайшы, өзің туған тұғырыңда. Г>олсайшы, түлеп ұшқан өз ұяңа, Қаңғырмай жер астында, құз-қияда. Телісін тағдырына әкеңнің де, ;)кесін адал туған ұл қия ма? Маган да пәлеқордың кесірі көп, Тілдейді мені ж аудың жесірі деп. Дйрылған ботасынан аруанадай, Іюздаймын суретіне тесіліп тек». Осы хат Ақан ойын абыржытты, Дпаның қандай шері ауыр тіпті! Қолына қысып хатты кетті үйден, Сілкуге бойындағы ауырлықты. * * * Дқанның аңдап Сергей ой аңысын, Сезіп тұр қасіретін, қиналысын: «Қиырда шеше жалғыз, ал әкенің
Тағдыры теңселтіп тұр қиял-күшін. Дейді бл: — Өкінішсіз өндір едім, Елімде өмір жолы — кең, білемін. Тек күңгірт күйлер мені күйзелткенде, Аһылап ақ арымды кеміремін, ІІІын ж ау ма, кінәлі ме, әкем осы. Қасарды неге заңның мекемесі? Қалайш а қас болады еліне ол, Еңбекпен қайнап өскен етенесі. Адал... — деп, — әкем менің күрсінеді, Қөзінде кейістіктің тұр сілемі. Ж атсы ң деп көзге түртті өзімді де, Шәукеңдер ақтыгымды түсінбеді. Қүрыды әкем қудың жаласынан, Хат келді аңыраған анашымнан. Сең соғып қайығымды қиратқандай, Бір жанмын көк толқында аласұрған. Тасқында ж ан қала ма тал қармаса, Ауыр ғой арығаным, арман баса. Кетейін су түбіне енді мен де, Ж аны м да жұрт сенетін ар қалмаса?! Русаков тыңдап терең түсінгелі, Мүдіріп, үнсіз ұ за қ мүсіркеді. Білмей ме рентгенсіз-ақ шын дәрігер, Дүрсілден жүрек демін ішіндегі. Кездескен қызу істің бір кезінде, Ақанның ой аударған мінезіне. Б айқаса сезге жарқын, іске батыл, Қ ат-қаб ат мұң болса да бір езінде. Білді ол — еңбекке де құштарын да, Бейімін күлуге де, сүстануға, ІІІақырған езі қазір сезген кеше, Бүл ж аста буырқанған күш барын да. Ашулы Ақан берік сабырға да, Сөз күтті, сілкінсе де қазір ғана. 220 1'уі‘пков олі үнсіз... Бұрды басын, Ісмпн тұр қолын сілтеп қабырғада. Үміһілған алға басы, өр маңдайлы, Іічііздей терең ойды кең толғайды. ІІІ.імақтай қызыл тулар желпіп нұрды, К.ісііінда шұғыладай толқындайды. Км.чіпс көрінгендей кең болашақ, I Іусқалған саусағымен алдағы шақ. I ругс ұшқыр ойдың ағысына, Ормандай кетерілген қолдар самсап. , / і і ' і і і і и н і ң қарап ұлы келбетіне, Сусаков, Ақан ойын тербетуде. I' сцосін ссті бейне кемешідей, Л(і
аққан ніылдам кең бетінде. * * * Иә, жігіт, қынжылу ма, бұл шағым ба, Гүстің бе әлде қайғы құшарына. ІІІынымен тасқа тиіп жасыдың ба, ісмірді тепсең үзер ер щағыңда? Омірге бар ма шүбәң? — Ж о қ , сенесің. Откіздім мен өмірдің кеп белесін. I сіцс ал қапастарды, қысымдарды, Гіі і өткен күрестердің ерт елесін. К.прысты ескі зілмен қырыс дүние, I ускеи жоқ еркіменен тыныш күйге. 'Ксбірлер, жәдігөйлер, бұқпа сұмдар, К.ідалды денемізге шаншып иие. Гиіідірмек болды бізге тепкілерін, К.лПырып капиталдың көк түиегін. (Іолармен сілкілесіп ашындық біз, С.оларға бүрқап таптың өтты кегін. і »діл бұл, бұлтаңы ж о қ өмір заңы, Іт л м а қ ш ы бұл күреске кім ызалы? Кмс болса қатсын мейлі, кім болса да, 221 Өштікті өзі с о і і ы ц туғызады. Ал таза пейілдіге — ел алды кең, ¥ қ соны, ақ жүрекпен, ең алдымен. Қ ара сея, Ленин әне, шақырып түр, Қелуге келешекке кең даңғылмен. Ж а р қы р ап алтын іздер асуларда, Қелеміз сол жолменен басып алға, Орнады қүз гиганттар белестерге, Ж а п а н дүз тесін бөлеп асылдарға. Бізде бақ, үстем біздің мерейіміз. Д ауы лды көп жы лдарды ң геройымыз,—• Лениннің нүры қалды кеудемізде, Сондықтан батыл, берік, өр ойымыз! Расында, әкең ж а у ма, түсінбедім, Емес қой тексеретін ісім менің. Осынау нөгтірге мен таң қаламын, Қ алай ж а у болды таныс кісілерім? Солармен қақтал ы п ек отқа бірге, Шын жаумен ж ағал асы п Октябрьде, Қ алайш а қапелімде азды солар, Білмеймін, қүпиясы көп қазір де? Үлымыз халықтың біз — әз арың шын, Ақ болса, пейіліңді бүзба, түсін, Советтің түлегісің, жарып өт сен, Ж олдағы бөгеттердің қүз-қарлысын. Түсінбей түссең ойға, ар қинала, Немесе тары қсаң бір тар қияда,— Ізде сен бақытыңды, арт сенімді, Лениншіл біздің үлы Партияға! — Б а с қ а ға ойың әсте бүрылмасын! (Русаков қойды сипап бурыл шашын.) Не бастық, не бір заңшы ағат басса, Апшысы ж ас жаныңның қурылмасып. Әлде бір әурелеген ж а л а ш ы л ма?
Хақыц бар әкеңе д е ж ан ашуға. I' іпәлі болеа езі... езің бірақ, I і і і к і м і і і ң і л і н б е й е і ң ж а л а с ы н а . Л
рм а, анашыңды кешір мұнда, 'Күрегіп жалғыздықпен шошындырма. I . і і і і і м ы з п ә т е р д і д е , к ө т е р б о й д ы , Ж іі ііы ң ды е з і л т п е ш і о с ы м ұ ң ғ а . Дүыр ма ш ахтадағы әлде жұмыс, I' еңседен табайын ба не бір тың іс? Илрторг айтып соны тұрды қарап, >Қас жаны тапты ма деп сабыр, тыныс. Жүрсгі ж ай тыныштық тапгіай бірақ, ( ',ін ып тұр бұрынғыдан тым қаттырақ. Кімідс бір ж ан ырғағың шертілгенде, Т ііиорың шағылмай ма нұр жарқырап?! і грііп ой серпілткендей ыза-мұңын, Қиилы қонғандай-ақ құзға мығым. Күлімдеп Русаковқа қ арады ол,— і с ідіріп өр сенімін, ырзалығын... ҮШІ НІ Ш Б Ө Л І М Бірінші тарау Қыз десе қызығамыз, асығамыз, Бәрінен махаббат қой асыл аңыз. Білемін, бүлкілдеді бүйректерің, Ақын-ау, қайда ж үр деп. Әсиямыз? Емес қой бөгелгенім текке менің, Ойымды қыз сырына кеп бөледім. Ақын-ау, қайда жүр деп Әсиямыз? Ақанмен мен де бірге өкпеледім. Сүйгені рас еді, ыстық еді, Сол ш ыққан қыздың түңғыш күшті лебі, Суымай жүрегімде жүріп ұзақ, Айттырмай асыл ары қысты мені... Аядым Ақанды д а сыр жасырдым. Қия ма, қиналса да шын ғашығын,— Сүйкімді Әсияны жазғыры п құр, Қалайша түсіремің сынға сырын? Ж оқ, сен де, түсін терең жыр аңысын, От жүрек табар еді жұбанышын — Басымен әуре болып Ақан кетті, Сезбеді, ескермеді қыз намысын. Әлде сол суық қыстың ызғарында, Салқындап сағынышы қызбады ма? Н е ойын бөлеп түгел қызу оқу, Сол сүю қалғыды ма қыз жанында? Асыққан жолаушы тез ызғып аса, Қалса бір м аздаған шоқ кезден таса, Қетпей ме күңгірттеніп, егер бір жан, Қайтадан үрлемесе, қозғамаса? Ал бірақ қыз жалыны жүрекгегі, Қеп жанды, сүю отын үдеткелі 224 \і іііі;і,ы ойлап ұзақ, өзге ж анға I і
і іі ;і ііьш жүрек шоғын үрлетпеді. .і.пч сезімге де берілмеді, і Ь і
іі еырына қыз берік еді. Ф іііі снйлеп Қ ар аш қа да жымыңдаеа, I і һірічі сөз айтқанға ерімеді. ііі рілді оқуына, осы тұста і і ш . і к і м д ы қ
жұмысы да асығыста. . ігіііі
;>уреленді емтиханмен, і »і
і . і іцій
обігермен өтті қыс та. * * *
і і і і і қыс, жетті міне, ж а з ж арқы рап, Огин Алматыдан алшағырақ. і 1 у
іііі жүр айдынында көкше көлдің, Ді 111111ы ала түндік, а қ шаңырақ, іНдо бір сырласы ма, мұңдасы ма, і Ь
жалғыз емес, кім қасында? • уюдің қарш ығасы қонды ма кеп, Кпцілдің көлеңкелі қиясына? • ікусыз бүгін ғана күн алғаш қы Ылімнің асуынан бүгін асты. II пжснер дипломын а л м а қ ертең • ',ил үшін қыз кеңілді, ықыласты. і іщііең ж ас қиялдары өсіп өрге, < піірандап келген осы Есік көлге. I і
ііііі ертең ВУЗ-дың ж абатын күн, I ' ігр кез енді ж а ң а көшіп белге. іііі
іі оқу, ми ашыған кетті кезең, Һулдырап бара жатыр өкпе деген. МI ііі ' жаз, жібігендей ескі көңіл, Ін ||
ііо бір ерігендей қатқан өзен. I
пен Әсия жүр көл бетінде. Ічіл шіркін қыз қиялын тербетуде.
Себіліп күн сәулесі, су шымырлап, Қүбылған Әсияның келбеті де. А қ сағым көлдің алыс әріндегі, Қ а р а ш қ а алтын болып көрінеді. Лебіне телегейдің лебін қосып, Әсия оқтын-оқтын керіледі. Қуанып Қ ар аш соған күлімдеген, Әсия түнергендей тынды неден? Астында толқындардың Ақан жүзіп, Секілді — әлдене деп күбірлеген. Қалың жас, ол ғана ж о қ арасында. Тағдырдың түсті қал ай таласына? Өмір де толқындай ма төңкеріскен, Тұрлаусыз тағдырдың бүл табасы ма? Ж а р қ еткен сол махаббат сәнгені ме, Әлде мен ерісіне сенбедім бе? Б асқ ад ай ж ар д ы неге таппаймын меп Ақаннан езгелерді кем дедім бе? Қездеспей көктемде бұл маған жайнаи, Ж үр екен қайғы қуып қайда бейбақ? Секірген толқындарды қолмен серпіп, Әсия қазір солай отыр ойлап. Қ а р а ш қ а қарай қалып қасындағы, (Қ араса, күлуге ол асығады. Қияшыл қыз қиялын қайдан білсін? Өзі мәз үмітіне басындағы). Болмады-ау арамы зда Ақан бүгін, Айтып ем сол жиынның қаталдығын. Қөнбедің, ол да біздей ж а с емес пе, Ж үрмей ме ж айнап бізбен қа та р бүгіп?! Әсия айтып соны суға қарап, Қүрсінді кәңілінен толқын тарап. Ал Қараш , ж а ң а ғана жымыңдаған, Сөйлейді жиын бардай түйіп қаб ақ. — Әсия, түсінбейсің әлі күнге, Ақанның берілген соң тәліміне. 226 НпиііПша қорғаймыз біз сондайларды, ■I іу Гюлса, сондай сұмдар серігің бе? МһггІ пйдалған ж а у жер түбіне, Пмі,ім('н ұлының да серті бірге. Кйгкүмом болып шықты қазір Ақан, ІІІмрмплған шығар енді еркі мүлде. ОнмпІІлар лаң туғызар қнян-кескі, III і п і д а н қуалапты знянкесті. іі
һиі і.пі.маіі кетсін енді қиял ескі. < ил;ій ма? Ақан анық үсталды ма? — і іі
І(м|іііды Қ араш соған қызғанышпен, I і . і іыл шоқ тұтанды да құштарында. Һ ініііі
ол құтылды екен қиналыстан? Ф
қысқан. Іч.ріи сөз сөйлегенсіп Әсияға, ІніиіІІ ол алып қайтқан жиналыстан. • үг.іідо онысың кыз ұнатпады, I миій ол телмірсе де тіл қатпады.
•і им жүрді көңілін ж ұбатқалы. Ижгл/і,он махаббаттың түлкісі қыз,
н Оолдық дәме көріп күлкісін біз. ' і іпмып қал м ад ы қ па жымиғанға, 1Ң |іг боп ашылмайтын кілт үшін біз. I и|ііііі| та пенде шіркін, жүрегі бар, • >іц,іц да үміті бар, тілегі бар. 'Мі.іи па ғаш ық болса Әсияға, I і м ылгаи қыздан талай тілеп іңкәр. 1 1 1 шгііісп сөйлегенде жиындарда, 1 и і і п с і і т і і і сең соққандай биік ж арға. 1 1 1 ірсц айтты сырын Әсияға, I міін.іққа сөз таппаудан киын бар ма? ■ ісіиі, ашып айтар сырым менің, \Іһуга бөгеліп көп жүріп едім. 227
Бес жы лдап бері соққан жүрегіме, Бір қа б ат мейріммен үңілмедің. Ж а т ж анға әурелендің, білемін мен, Соның мен сақтап қалдым сілемінен. Б арм а сен Ж езді ж а қ қ а , бір болайық, Мүсіркеп бақытыңды тіледім мен. Қурайсың қуарған тас қаласында, Аспирант оқуында қаласы ң ба? Мен езім министрлік мекемеге Қелістім, сен де бірге қал осында. Қешікпей көтерілер абыройым, Сен үшін адал менің арым, ойым, Екеуміз болсақ бірге бақыттымыз,— Деп Қараш сілкігендей ауыр ойын. Мүндайда оқыған қыз ж а л та қ т ай ма? — Ж оқ, болмас, еркіміз ғой барсақ қайда Білімпаз боламын деп қызықпаймын, Барам ын мыс балқы тқан Қарсақпайға. Бейнетпен өлген әкем осы маңда, Сақтаған солар бізге — асыл онда. Мен үшін әуре болма, мыстай қайнап, Табармын бақытты бір тосып алда. — Осы да, — деді Қараш , — шешімің тек Ақанның тиер еді кесірі көп. Оқудан қуар еді мен болмасам, Сені де сонда ж аудың жесірі деп. Айтты ол, жетпей сөздің байыбына: — Сақтаған осы маған айыбың ба? Ендеше бүр ойыңды менен, Қараш, Бүрылсын жиекке тез қайығың да!.. Қөңілсіз күй басқандай сырласқанды, Қенеттен күңгірт бүркеп шың-тастарды. Шудасын түйе бүлттар сілкіндіріп, Асыр жел дүрліктіріп ж үр аспанды. Қүрымды ж ам ы лған дай күміс шыңдар Төсіне үймелепті түтек-мүнар. 228 Ашушаң катындай тез долданатын, Осындай Алатаудың әдеті бар. Аспанда бұлт пен дауыл, қызған егес, Әп-сәтте қыз бен жігіт бұзды кеңес. Әсия аспандай сол түнерді де, Алқынған Қ а р аш қа сөз қозғар емес... Білеміз қыз мінезі — ерке, кекшең, Тартынар, тіл қад ас а ң ентелеп сен. Жігіттер, қапы қа л м а тіксінем деп, Тегінде ериді қыз еркелетсең... Екінші тарау Үйіне келді Ақан ж а ң а ғана, Жүгірді құшағын кең ж азы п ана, Бөбектей көріп ұлын сүйіп жатыр, Сүймесе сорлы көңіл ж а зы л а ма? Қелгелі кешіп мүнда сергіп еді, Таралып тауқыметтің теңбілдері. Бұл үйде үш бөлмелі кеуде кеңіп, Алдында баласының елпілдеді. Сағынып ұ л к н шеше қалғаны ма? Аз күн ғой Орал тауға барғанына. Бітіріп сырт оқуды диплом алды, Жеткендей алыстаған арманына. Қ а ға з ғой диплом деген... Ол қа ғ а з ба? Ентелеп әрең жеткен соған аз ба? Білімі кем бе бірақ Ақандардың, Еңбектің өзі мектеп енерпазға. Білсе де өзі бейнет шеккен кенді, Қал ай ш а сендіресің Шәукендерді? Сарыла сырттан оқып, диплом алып, Инженер болып міне, Ақан келді. Сол еді қуанышы. Қеп сағынған, Босанды анасының құшағынан. Қ араса қасында тұр күлімдеп қыз, 229 Балғын ж а с жанары нда нұр шағылғаи. — Ақан, бұл Е р кеж ан ғой, танымасақ? — Еркёжан? Сәлемет пе, келдің қашаи? Бойжеткен болыпсың ғой, бала едің, Бес жы л ғой, көргеніме жаңылм асам ? Сол сөзін жалғасты рды қағып ана: — Бұл ж а қ т ан бізге жақын табыла ма? Шақырттым, ж ұ р а ғ а т қой ауылында, Ж ү р екен бекер байлап бағын бала. Қарашы, бүлдіршіндей бұл қарағым, Қызындай сидаң емес бұл араның. Ж ар асы п жүрсін бірге өз қасыңда Бір үйден екеу шықса қуанамын... Бетіне қан жүгірді қыздың неге, Шешенің құпиясын қыз біле ме? Ақанға қарады да, қымсынды қыз, Қ ал қаж ан , қызарды тез ж үзің неге? Ақан түр аң-таң болып анасына, Мейрім тұр шешенің кез қарасында. Тезірек келін көру үміті ме, ІІІипа сол жүрегінің жарасына. Анасын аяп Ақан сөзін бүрды: (Жігіт қой жөн табатын сегіз қырлы) — Ш ахтаның өнеріне үйретемін, Еркеж ан болмасын тек езі мүңды. Ал, апа, тойың қайда? Инженермін, Сүңгимін тереңіне енді жердің. Ж инайын достарымды, солар ғана — Өзегі бойымдағы ер жігердің. Дәмдерің дайын болсын әзірлеген, Ш ақырып достарымды қазір келем.— Деп Ақан жымиды д а шықты үйден, Еркеж ан қалды қандай сезімменен?
* * * Клетпен олар төмен зымырады, ІІІахтаның қандай терең шыңырауы? К.лт-қабат ш атқалдардың қуысында, ІІІайқасып тас пен темір шыңылдады. жүктеу/скачать 6,23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|